Spássían - 2012, Blaðsíða 10

10
HANDAGANGURINN í öskjunni þegar jólabækurnar
fara að streyma í búðir og lenda á síðum dagblaða eða
sjónvarpsskjánum minnir sannarlega oft á stemninguna á
íþróttakappleik. Enda er afreksstefnan síður en svo bundin
við íþróttalífið. Samkeppni er hreyfiafl samfélagsins,
samkvæmt viðmiðum hins kapítalíska heims sem við búum
öll í. Þótt reglulega bendi einhver á að samvinna og
samhygð séu ekkert síður hluti af grunnstoðum mannlífsins
hefur það lítil áhrif á upphafningu samkeppninnar á nær
öllum sviðum. Við keppum í fótbolta, skák, stærðfræði,
bridds, keilu, um að komast inn í læknis- eða leiklistarnám,
í söngkeppnum, dansi, kappáti, tölvuleikjum og að því að
koma Háskóla Íslands meðal 100 bestu háskóla heims. En
hvað með skáldskapinn? Er keppt í honum?
Brynhildur Heiðar- og Ómarsdóttir hefur sagt frá því á
Rás 1 að keppt var í arkítektúr, högglist, myndlist, tónlist og
bókmenntum á Ólympíuleikunum á árunum 1912 til 1948.1
Sú keppni einkenndist þó fyrst og fremst af vandræðagangi,
og flestir virðast sammála um að óæskilegt sé að keppa í
skáldskap líkt og um íþrótt væri að ræða. „Fagurfræðilegt
gildi“ sé annars eðlis. En hvers vegna þá allir metsölulistarnir,
öll þessi bókmenntaverðlaun? Benda þau ekki til þess að
okkur finnist listirnar í raun lítils virði ef við getum ekki mælt
þær með sömu samkeppnisviðmiðum og gilda almennt
í samfélaginu? Ef við getum ekki úrskurðað um það með
aðstoð til þess skipaðra dómara hverjir skara fram úr; eru
á toppnum; hafa yfirburði; sigra hina?
SAMKEPPNIN OG MARKAÐSLÖGMÁLIN
Franska fræðikonan Pascale Casanova bendir á að á
alþjóðavettvangi hafi bókmenntir, a.m.k. frá því á 16.
öld, verið liður í mikilli samkeppni milli evrópskra ríkja.
Bókmenntaheimurinn hafi orðið að eins konar vígvelli þar
sem einstaklingar, hópar og þjóðir tókust á. Slík hugsun
virðist nátengd uppgangi kapítalískrar heimssýnar, því
Casanova segir að þegar fjallað er um þessa samkeppni
sé myndmálið ítrekað sótt þangað; til dæmis talað um
hagkerfi eða markaðstorg orðanna, heimsmarkað
menningarlegra verðmæta og óefnisleg auðæfi. Innan
bókmenntaheimsins vilji menn þó ekki líta á slíkar tengingar
lista og markaðar sem bókstaflegar, heldur táknrænar.2
Enda hverfist lista- og menningarheimurinn að miklu leyti
um þá sérstöðu sína að spyrna gegn markaðslögmálunum.
„Ungir höfundar eru oftar og oftar látnir heyra það
umbúðalaust hjá útgefendum að handrit þeirra séu „ekki
markaðsvæn“. Það er mjög bagalegt að ungir höfundar
séu neyddir inn á þessa markaðshugsun og afar óæskilegt
fyrir þróun bókmenntanna“, sagði til dæmis Viðar
Þorsteinsson, einn af aðstandendum forlagsins Nýhil í
Morgunblaðinu árið 2007.3
KAPPREIÐAHUGSUNARHÁTTUR
Samkeppninni fylgja líka ókostir. Þeir léttvægustu eru ef
til vill að sumir freistast til að leika óheiðarlega, til dæmis
ritþjófar og falsarar. Heiðarleg þátttaka krefst fórna,
reglulegrar ástundunar og einurðar, en er engin trygging
fyrir viðurkenningu.
En hvers vegna þá allir
metsölulistarnir, öll þessi
bókmenntaverðlaun?
Benda þau ekki til
þess að okkur finnist
listirnar í raun lítils
virði ef við getum ekki
mælt þær með sömu
samkeppnisviðmiðum
og gilda almennt í
samfélaginu?