Spássían - 2012, Blaðsíða 43

43
1 Elías Mar, óútgefi n gögn á
handritadeild Landsbókasafns Íslands
– Háskólabókasafns, Lbs 13 NF, CA,
askja 5. 2 Hjálmar Sveinsson, Nýr penni
í nýju lýðveldi, Reykjavík: Omdurman,
2007, 89. 3 Elías Mar, óútgefi n gögn
á handritadeild Landsbókasafns Íslands
– Háskólabókasafns, Lbs 13 NF, CB, askja
1. 4 Sjá til dæmis umfjöllun útgefenda í
eftirmála nýju útgáfunnar að Vögguvísu.
5 Íslensk orðabók,ritstj. Mörður Árnason,
Mál og menning, 2007, sótt af Snara.
is. 6 Elías Mar, óútgefi n gögn á
handritadeild Landsbókasafns Íslands
– Há-skólabókasafns, Lbs 13 NF, CB,
askja 1. 7 Hjálmar Sveinsson, Nýr penni
í nýju lýðveldi, Reykjavík, Omdurman,
2007, 75.
Vögguvísa vakti strax athygli þegar hún kom út
og er í dag að öllum líkindum mest selda og
best þekkta skáldsaga Elíasar Mar og sú eina
sem hefur verið þýdd á erlent tungumál. Hún
kom út í Þýskalandi árið 1958 undir titlinum
Chibaba, Chibaba: Bruchstück eines Abenteuers. Árið
1979 var Vögguvísa gefi n út í skólaútgáfu með formála
eftir Eystein Þorvaldsson. Hún hefur verið illfáanleg um
árabil en er nú komin út í nýrri útgáfu með eftirmála
útgefanda, bókaútgáfunnar Lesstofunnar.
Aðalpersóna Vögguvísu er hinn fjórtán ára
gamli og nýfermdi Björn, sem aldrei er kallaður
annað en Bambínó af félögum sínum. Bambínó er
verkamannssonur, býr í Reykjavík eftirstríðsáranna
og líkt og aðrir unglingar á þeim tíma lifi r hann og
hrærist í amerískri poppmenningu, hlustar á tónlist, les
myndasögur og fer oft í bíó. Í upphafi sögunnar stígur
hann sín fyrstu spor á glæpabrautinni er hann brýst
inn í hús ásamt tveimur félögum sínum og stelur fúlgu
fjár. Innbrotið markar upphaf „ævintýris“ Bambínó
sem segir frá í Vögguvísu en undirtitill skáldsögunnar
er einmitt „brot úr ævintýri“. Sagan gerist á fjórum
dögum og segir frá því hvernig Bambínó tekst á við
afl eiðingar innbrotsins og tekur um leið sín fyrstu skref
inn í heim karlmennskunnar – drekkur sig fullan og
missir sveindóminn.
Bambínó er hvorki barn né fullorðinn en þráir ekkert
heitar en að verða að manni. Fyrirmyndirnar eru
hasarhetjur og stælgæjar úr amerískum bíómyndum og
innbrotið er skref í þá átt að líkjast þeim. Ævintýrið
sem Bambínó þráir að lifa á í raun meira skylt við
skáldaðan heim myndasagna og bíómynda
en veruleikann sem hann býr við og ýmsir
hafa bent á að Vögguvísa sjálf eigi margt
skylt með bíómyndum.4 Orðið ævintýri hefur
tvöfalda merkingu á íslensku, annars vegar merkir
það „óvæntur, æsandi og stundum hættulegur
atburður“, og hins vegar vísar orðið til ævintýra
sem bókmenntagreinar5 – en ævintýri Bambínós er
einmitt hvort tveggja, æsandi og hættulegt og um leið
eins konar bíómynd. Þegar myndin er búin og ljósin
kvikna er Bambínó skilinn eftir með vandamálum sínum
í forarsvaði og lesandinn veit ekki hvernig fer fyrir
honum að lokum.
Þótt Bambínó hafi verið unglingur fyrir rúmum 60
árum eru vandamál hans líklega ekki svo framandi
unglingum í dag – og það er ein ástæða þess að
Vögguvísa var valin til að vera í brennidepli á
lestrarhátíð Bókmenntaborgarinnar. Bambínó er
umfram allt gelgja í leit að viðurkenningu og tryggum
stað í samfélaginu en villist af leið, líkt og unglingar
á öllum tímum hafa reynt. Það er auðvelt að lifa sig
inn í söguna og fi nna til samkenndar með Bambínó,
kannski einmitt vegna þess að lítið sem ekkert fer fyrir
dómum sögumanns eða söguhöfundar um hvað sé rétt
og rangt eða hvað Bambínó hefði átt að gera. Sumir
lesendur gætu orðið spenntir með Bambínó og þráð
að upplifa ævintýrið með honum á meðan aðra gæti
langað til að segja honum að koma sér heim og hætta
þessari vitleysu. Um þetta og fjölmargt annað geta
Reykvíkingar og aðrir landsmenn rætt á lestrarhátíð
Bókmenntaborgar.
Í vasadagbókum Elíasar Mar má sjá að
í október 1947 byrjaði hann að safna
í sérstaka bók „ýmsum nýjum orðum í
íslenzku (reykvízku talmáli o.s.frv.).“6
Í viðtali við Hjálmar Sveinsson löngu
síðar sagði Elías að hann hefði þá
ekki verið búinn að fá hugmyndina
að Vögguvísu heldur fannst honum
að slangorð vantaði í íslenskar
orðabækur og nauðsynlegt væri
að búa til safn með þessum orðum.7
Slangurorðasafnið var mikilvægt við
þær skriftir enda er málfar unglinganna
í Vögguvísu enskuskotið og fullt af
slangri og eitt af því sem gerir hana
sérlega áhugaverða. Slangurorðasafn
Elíasar er ennfremur einstök heimild
um málfar ungs fólks seint á fi mmta
áratug síðustu aldar. Elías tók síðar
saman orðin sem hann hafði safnað
og vélritaði þau upp. Hann lánaði
Eysteini Þorvaldssyni safnið áður en
Vögguvísa kom út í skólaútgáfu árið
1979 og í þeirri útgáfu birtust ýmsar
orðskýringar neðanmáls. Í þessari nýju
útgáfu Vögguvísu birtist safnið aftur á
móti í heild sinni á prenti í fyrsta sinn.
METNAÐARFULLUR TÍMALAUS UNGLINGASAGA
SLANGURORÐASAFNIÐ