Spássían - 2012, Síða 45

45
D raumar um
lifandi dýr
EFTIR GUNNAR THEODÓR
EGGERTSSON
Um þessar mundir er ég staddur í
rannsóknarvinnubúðum við Wesleyan-háskóla í
litlum bæ í Connecticut sem heitir Middletown.
Hér er sérstök deild fyrir fagið mitt animal
studies (eða human-animal studies), nokkurs
konar félagsleg eða menningarleg dýrafræði,
þar sem sjónum er beint að sambandi manna
og dýra í gegnum heimspeki, siðfræði,
listir, menningu og samfélagið í mjög víðum
skilningi. Verkefnið mitt snýst í örstuttu máli
um framsetningu dýra í bókmenntum og
þá sérstaklega dýrasögum. Ég grannskoða
hvernig höfundar túlka reynsluheim annarrar
dýrategundar í gegnum texta og tungumál
og velta fram ýmsum heimspekilegum og
dýrafræðilegum fl ækjum sem fylgja slíku
ferðalagi. Verkefnið er hugsað sem innlegg í þá
stóru umræðu sem snýst um að breyta sambandi
manna og dýra til hins betra, þar sem ég tel
önnur dýr eiga skilið meiri virðingu en nútíma
mannmiðjuhugsun gerir ráð fyrir.
MENNIRNIR VINNA, DÝRIN TAPA
Þegar ég kom til Bandaríkjanna fl aug ég í gegnum
JFK fl ugvöll í New York og viðtökurnar minntu mig
hressilega á hversu mikið verk bíður þeirra sem
ætla að reyna að endurhugsa samband manna og
dýra Vörðurinn sem tók á móti mér við bandarísku
landamærin las yfi r pappírana mína og sá nafnið
human-animal studies. „Hvað er nú það?“ spurði
hann, „eða hvað gerir þú nákvæmlega?“ Ég
útskýrði í fáeinum orðum að þetta væri fag sem
snerist um að kanna samband manna og dýra
í samfélaginu á gagnrýninn hátt. Hann þóttist
geta leyst vandamálið fyrir mig, fyrir fullt og allt:
„Mennirnir sigra, dýrin tapa,“ útskýrði hann eins og
ekkert væri eðlilegra. „Það er ákveðið sjónarmið,“
svaraði ég og reyndi að halda kurteisinni í
fyrirrúmi. Þetta var jú maðurinn sem réði því hvort
ég kæmist snurðulaust næstu metrana, inn í landið.
„Það er eina sjónarmiðið,“ bætti hann við og ég lét
þar við sitja.
Þetta er sú heimsmynd sem ég bý við, það veit
ég vel, en málið er ekki svona einfalt. „Við sigrum,
þau tapa“ viðhorfi ð er afl eiðing hugmyndafræði
sem snýst um að upphefja manninn á kostnað
annarra dýra, upp að slíku marki að öll önnur dýr
missa tilverurétt ef hagsmunir þeirra stangast á
við hagsmuni mannfólks. Viðhorf okkar samtíma
til dýra eru afsprengi ákveðinnar hugsunar sem
á rætur að rekja til fornaldar, viðhorf sem snýst
fyrst og fremst um algjöra drottnun og stjórnun
á dýraríkinu. En þótt það hafi náð yfi rráðum er
ekki þar með sagt að það sé eina sjónarmiðið
sem býðst. Ég ætla ekki að útlista nákvæmlega
hvernig hugmyndir okkar um dýr hafa þróast í
gegnum aldirnar, eða fjalla um þær kenningar sem
byggja ekki á stigveldi þar sem maðurinn trónir
á toppnum, en þetta örstutta samtal við vörðinn
kveikti nokkrar hugleiðingar á ferðalaginu frá
fl ugvellinum.
Reyndar má ímynda sér að orð varðarins hafi
sprottið af ákveðnum harmi eða uppgjöf. Kannski
hefur hann einhvern tíma reynt að hjálpa dýrum,
orðið úrkula vonar og gefi st upp á endanum, eins
og margir málsvarar dýra hafa gert (eða að
minnsta kosti íhugað). Í fl ugvélinni las ég í fyrsta
skipti skáldsögu Philip K. Dick, Do Androids Dream
of Electric Sheep?, innblásturinn fyrir kvikmynd
Ridley Scott, Blade Runner. Sagan á sér stað eftir
kjarnorkustríð og stór hluti mannfólks (þeir sem
höfðu efni á því) hefur yfi rgefi ð Jörðina. Flestar
dýrategundir eru útdauðar og raunveruleg dýr
eru gríðarlegt stöðutákn. Aðalpersóna sögunnar,
Rick Deckard, á rafræna rollu og skammast sín
fyrir það. Hann langar í raunverulega kind. Nándin
við dýrið er samt meira en bara stöðutákn, því
allir halda að kindin sé raunveruleg. Hann saknar
þess einfaldlega að hafa lifandi dýr nærri sér.
Svo virðist sem að í þessum eyðilega heimi sé ást
á dýrum með því fáa sem heldur fólki mannlegu.
Þetta endurspeglast í prófunum sem Deckard gerir