Spássían - 2012, Page 11

11
Doris Lessing bendir á annan og alvarlegri ókost
samkeppninnar. Hún telur að allt frá upphafi
skólagöngu barna og upp í akademíuna ali kerfi ð á
„kappreiðahugsunarhætti” sem þjóni þeim tilgangi að
vinsa úr þá veiku og framleiða nokkra sigurvegara sem
keppa stanslaust hver við annan:
„Höfundur X er, er ekki, með nokkurt forskot á höfund
Y, sem hefur dregist aftur úr. Í síðustu bók sannaði
höfundur Z að hann stendur höfundi A miklu framar.“
Frá upphafi er barnið þjálfað til að hugsa á þennan
veg: alltaf með samanburð í huga, sigur – og ósigur.4
Börnum sé með þessu kennt að vantreysta eigin dómgreind,
að lúta yfi rvaldi, leita skoðana og úrskurða annarra, vísa
í þá og hlíta þeim. Og jafnvel þótt einstaklingur velji að
snúa sér fremur að listum en vísindum í von um meira frelsi
dugi það ekki til:
Hann veit ekki að hann er þegar mótaður af
kerfi ; hann veit ekki að valið sjálft er afl eiðing
falskrar tvenndarhyggju sem á rætur sínar í hjarta
menningar okkar. […] Við tökum varla eftir þessum
samfélagslega mekanisma – sem á þó stóran þátt í
því að halda stofnunum okkar stífum og þvingandi.5
Þeir sem ekki sætta sig við að vera mótaðir áfram af
kerfi nu þurfa að yfi rgefa það og þetta ferli, segir
Lessing, útilokar þá sem eru líklegir til að vera frumlegir,
skapandi og endurnærandi. Þeir sem eftir sitja teljast
hæfi r til að vera dómarar í framtíðar kappreiðum:
Það sem þeir geta, og gera mjög vel, er að segja
höfundi hvort bók eða leikrit fellur að viðteknu
mynstri tilfi nninga og hugsana [...]. Þeir eru næmustu
loftvogir almenningsálitsins. [...] það er vegna þess
að öll menntun þeirra hefur einmitt miðað að því
að leita til annarra að skoðunum, að laga sig að
vilja yfi rvaldsins, að „viðteknum skoðunum“ – sem er
dásamlega lýsandi frasi.6
Öll samkeppnin og áherslan á afrek einstaklingsins
hefur, samkvæmt þessu, þau öfugsnúnu áhrif að gera
einstaklingana ósjálfstæða þátttakendur í nánast
vélrænum leik þar sem reglurnar eru aldrei teknar til
skoðunar.
Og það er kannski ástæðan fyrir því að íþróttatengt
myndmál samkeppninnar, sem annars gegnsýrir fl est svið
samfélagsins, þykir óviðeigandi í samhengi við listina,
en hún tekur gjarnan að sér að spyrna gegn viðteknum
hugmyndum. Í áðurnefndum útvarpsþætti lýsti Brynhildur
Dómarahneyksli
Það telst varla alvöru knattspyr-
nuleikur ef enginn æpir „út af
með dómarann“. Og liðsmenn
hinna ýmsu bókmennta eru engir
eftirbátar í þeim efnum. „Þessi
útnefning er hneyksli“ heyrist
reglulega hrópað í samhengi við
bókmenntaverðlaun. Svo ekki
sé minnst á úthlutanir launasjóðs
rithöfunda. Stjörnugjöf með ritdó-
mum getur meira að segja hitað
mönnum enn rækilegar í hamsi en
verstu tæklingar á fótboltavel-
linum.