Spássían - 2011, Side 29

29
og barnabókum er hampað á hátíðum,
þá er þetta allt svo mikilvægt, en næsta
mánudag er allt gleymt. Við fengum til
dæmis á þessum tíma miklu minna úr
launasjóði rithöfunda en við fáum núna.
Þó vorum við sannarlega að reyna að
skrifa meira og minna árið um kring. Við
vorum ægilega reið. Ég hef oft hugsað
til baka og ég held að þessi félagsskapur
hafi gefið okkur öllum mikið, að hittast til
að ausa úr skálum reiði okkar og klappa
hvert öðru á bakið. Svo fórum við að
sýna tennurnar, ákváðum að kalla okkur
Síung, og Samband íslenskra barna- og
unglingabókahöfunda eru nú undirsamtök
innan Rithöfundasambandsins. Undanfarið
höfum við hist sjaldnar og ef til vill er það
til marks um að okkur hefur orðið eitthvað
ágengt. Félagið er þó ekki sofnað og sama
umræðan sprettur upp fyrir hver einustu
jól þegar gagnrýnin kemur. Gagnrýni í
mýflugumynd. Ég sé svo vel muninn því
ég hef skrifað megnið af minni starfsævi
fyrir börn og get ekki kvartað því ég fékk
oft ágætis umfjöllun. En það er ekkert
í líkingu við umfjöllunina sem ég fæ um
fullorðinsbækurnar. Það sýnir að eitthvað
er að. Hins vegar komumst við fljótlega
að því að það borgar sig ekki að væla. Þá
er bara sagt: „Æ, byrja nú kerlingarnar í
Síung eina ferðina enn að grenja“. Þótt
það væru líka karlar í Síung er meirihluti
barnabókahöfunda konur og fyrir bragðið
urðu þessir fáu karlmenn bara að kerlingum
með okkur. Svo við tókum aðra stefnu; að
grenja ekki en reyna frekar að vera svolítið
frek til fjárins og minna á okkur, vera með
hávaða og taka okkur pláss. Það hjálpaði
klárlega, en betur má ef duga skal. Mér
finnst gagnrýnin í fjölmiðlum alltaf bera
keim af því að barnabækur séu flokkur
sem enginn vill bera ábyrgð á. Af því að
þessar bækur eru markaðssettar fyrir börn
er eins og fullorðinsbatteríið getið fríað
sig. En börn geta ekki skrifað gagnrýni og
þau eru ekki með þætti í fjölmiðlum. Auk
þess kaupa þau ekki jólagjafirnar heldur
pabbi og mamma, afi og amma. Til þess
að fá dóma, til þess að við teljum með í
umræðunni, verða fullorðnir að ljá okkur
eyra. Ég hef líka alltaf haldið því fram að
góð barnabók sé ekki síður fyrir fullorðna.
Þegar ég skrifaði Engil í Vesturbænum var
hún í mínum huga nákvæmlega jafn mikið
fyrir fullorðna og fyrir börn. Þetta er bara
bók, enda veit ég að hún hefur verið gefin
í fertugsafmælisgjöf, fimmtugsafmælisgjöf
og sextugsafmælisgjöf en líka í skírnargjöf.“
EINU SINNI
Einu sinni bjuggum við í litlu húsi. Ég er oft að
hugsa um hvað maður geti verið einn í blokk
þótt hún sé full af fólki.
(Saga úr Engli í Vesturbænum)
ÞOLIR EKKI PREDIKANIR
Kristín segir að góð barnabók sé fyrst og
fremst skemmtileg og þá eigi hún ekki
bara að vera sniðug. „Hún á að skemmta
manni þannig að maður hætti ekki að lesa;
vera grípandi og hæfilega spennandi. Í
staðinn fyrir að byrja á „einu sinni var“ og
langri kynningu reyni ég til dæmis gjarnan
að byrja á einhverju atviki sem grípur,
þannig að lesandinn sé allt í einu kominn
á sögustaðinn og í miðja atburðarás. Einu
sinni sagði krakki við mig: „Það er svo gaman
í bókunum þínum, það byrjar alltaf strax
eitthvað“. Ég varð ægilega sæl því að þarna
hafði mér tekist eitthvað. Mér finnst líka
skipta óhemju miklu máli að velta sér ekki
upp úr siðaboðskap. Ég þoli illa áberandi
uppfræðslu og kennslu. Það má alveg reyna
að lauma til dæmis þjóðararfinum inn á
leikandi hátt en ekki þannig að höfundurinn
setji sig í kennarastellingar. Mér finnst
svoleiðis bækur alveg hræðilegar. Þannig
að ef þú vilt særa mig til ólífis þá segirðu að
ég sé með predikun í bókunum mínum.“
Annað atriði sem Kristín nefnir er góð
persónusköpun. „Það skiptir miklu máli að
krakkarnir í bókinni, og fullorðnir líka, séu
ekki klisjur heldur persónur sem hugsi, og
að sá sem les bókina gæti allt eins verið
þarna með, þetta sé ekki fullkomlega
framandi.“
Það er greinilegt að í barnabókunum
leggur Kristín áherslu á að lýsa lífinu
raunsætt en eitt sinn rakst hún á vegg,
þegar hún vildi láta barn deyja í lok bókar.
„Það gekk ekki. Það hefur nú gerst, við
þekkjum það til dæmis frá Astrid Lindgren
og úr bók Friðriks Erlingssonar, Benjamín
Dúfu, en dauðinn hefur þó verið fremur
tabú í barnabókum til þessa. Það er krafan
um að við eigum alltaf að fara sátt út úr
barnabókinni sem gerir það að verkum.
En dauðinn er hluti af lífinu og getur verið
mjög eðlilegur, það fer allt eftir því hvernig
þú undirbyggir það. Þetta er líka ákveðin
tvískinnungur, af hverju mega börn horfa
upp á allt mögulegt í sjónvarpinu á meðan
það má ekki standa í bók? Ég er ekki að
mæla óhugnanlegu sjónvarpsefni bót, og
ég er heldur ekki að segja að maður eigi
að enda hverja bók á því að ástvinur deyi,
heldur segja að það megi koma fyrir án
þess að það sé eitthvert stórmál. Viðbrögð
krakkanna geta líka verið svo frábær. Í
sögunni Vítahring tók ég Harðar sögu og
Hólmverja, skrifaði hana upp á nýtt og lét
Grímkel Harðarson segja frá. En Grímkell
dó tólf ára, segir sagan. Ég gat ekkert
breytt út af því og þótt bókin endi áður en
til þess kemur er sagt frá því í eftirmála.
Vítahringur er notuð við kennslu og ég fæ
alltaf miklar umræður um þetta þegar ég
fer í heimsóknir í skóla. Eitt sinn vorum við
að ræða hvað þetta væri nú leiðinlegt, að
hann hafi dáið svona ungur, en þá réttir
ein stúlka upp höndina og segir: „Nei það
finnst mér ekki neitt raunalegt, hann hefði
hvort sem er verið dauður fyrir löngu.“
Sem er alveg rétt, sagan gerist upp úr 900.
Krakkar geta verið svo raunsæir og við
vanmetum þá oft.“
Í svefnrofunum kemur hún til mín. Dökkt
hárið er skipt í miðju og glampi í augunum.
Henni fylgir dauf sígarettulykt. Lucky
Strike, Roy eða Geltandi hundur eða
kannski Chesterfield? Nei, hún sagði að það
væri óbragð af Chesterfield. Pakkinn var í
svuntuvasanum og á þeim tíma hélt ég að
væri sígarettupakki í hverjum svuntuvasa
(Sólin sest að morgni, 7).
ERFITT UPPGJÖR
Nú mætti spyrja sig hvers vegna Kristín hafi
ákveðið fyrir um tíu árum að færa sig yfir úr
barnabókum og byrja að skrifa skáldsögur
fyrir fullorðna. Svarið virðist þó liggja
nokkuð ljóst fyrir þegar betur er að gáð;
fyrsta fullorðinsbók hennar, Sólin sest að
morgni, er hálfgerð endurminningabók og
kemst lesandi vart hjá því að álykta að þar
sé Kristín að gera upp við fortíð sem hafi
sótt á hana lengi.
„Já, ég byrja á bók sem er hálfgerð
endurminning. Og í öllum þessum þremur
fullorðinsbókum, en mest í þeirri fyrstu,
geri ég nokkuð sem lætur mér vel, að segja
frá hugarheimi barns. Þannig að kannski
svindla ég svolítið, fer í gegnum barnið
inn í þann fullorðna. Ég nota líka mikið
myndræna, stutta kafla. Þessi leikur með
myndir byrjaði í Engli í Vesturbænum en
springur svona út í fullorðinsbókunum.
„Hvernig var amma?“ spurði lítil manneskja
einu sinni. Við vorum að dunda okkur í hlýju
eldhúsinu. Ég hefði viljað segja frá veröld
fullri af sólskini, frá öryggi og óbrotnum
heimi en þá var eins og færi að snjóa og það
setti hroll í bakið á mér (Sólin sest að morgni,
14).
Sólin sest að morgni er afar persónulegt
verk, hún fjallar um æsku Kristínar á
Seyðisfirði en fyrst og fremst er hún
minning um móður Kristínar sem átti lengi
við veikindi að stríða og lést í hjartaaðgerð
þegar Kristín var á menntaskólaaldri. Kristín
viðurkennir að það hafi verið erfitt að skrifa
þessa bók.
„Ég var að gera upp við sorg en um leið
fylgir því svo mikil hlýja þegar ég hugsa um
alla góðu tímana og þessu vildi ég koma til
skila. Ég var búin að vera svo reið, fannst
þetta allt hafa verið svo ósanngjarnt, og
„Ef þú vilt særa mig
til ólífis þá segirðu að
ég sé með predikun í
bókunum mínum.“
Eftir Auði Aðalsteinsdóttur