Morgunblaðið - 27.02.2020, Blaðsíða 40

40 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 27. FEBRÚAR 2020
Er Molda-Gnúps
niðjar settust að í
Grindavík 940-50 og
Gnúpur stóð við aflinn
í smiðju sinni var got-
neskt tungumál að líða
undir lok á Íberíu-
skaga og Gallíu í
vesturhluta Rómaveld-
is, þar sem eru Spánn
og löndin að Ermar-
sundi. Gotar er heim-
kynni áttu í Gotlandi í Svíþjóð og
voru norrænn þjóðflokkur sóttu um
800 f.Kr. suður í Evrópu og skiptu
sér í Rómaveldi. Austur-Gotar
héldu í austanverð lönd við Grikk-
land, Vestur-Gotar fóru um Ítalíu til
Íberíuskaga og höfðu lokið hring
sínum um skagann að Ermarsundi
er Molda-Gnúpur nam Grindavík.
Gotar blönduðust þjóðflokkum á
skaganum, tóku kristni og skildu
eftir sig í handritum, m.a. í Biblíu-
þýðingum, leifar gotnesku sinnar.
Gotnesk skreytilist var arfur frá
kristnum Gotum og handritagerð
þeirra barst um alla Evrópu, m.a. til
Íslands með kristni og varð uppi-
staða í söguritun klaustra og hand-
ritaskrifa sem íslensk tunga og lög
hvíldu á. Ritun laga og sögu texta á
Íslandi hefst um 1120 en gotnesk
áhrif hafa náð til Íslands með kristni
eftir 1000.
Auður óx í garði
Gnúps í Grindavík
Brátt óx þeim Molda-Gnúps son-
um auður í Grindavík og bú þeirra
blómguðust til lands og sjávar, svo
sem Landnáma segir. Þeir mægðust
höfðingjum beggja vegna á Reykja-
nesi og tóku að nokkru stöðu Ing-
ólfsniðja en Steinunn gamla átti
ekki niðja er lifðu. Mægðir urðu
milli niðja Gnúps í Grindavík og
Þórodds goða á Hjalla og líkindi eru
á að Grindvíkingar kristnist
snemma, því stóllinn í Skálholti var
byggður á grindvískri skreið er
stundir liðu, þó söguritarar þegi um
það. En Gnúpsniðjar drógu fisk úr
sjó og beittu búsmala á land sitt, en
lifðu í nánu samneyti við náttúruöfl
og háðu daglega baráttu við öldur
úthafs og hreyfikrafta niðri í jörðu.
Gosin mótuðu og trúarvitund þeirra.
Virtust Grindvíkingar
friðsamir og hvergi er í
rituðum sögum getið
um vopnaskak þar
syðra. Virðist flest tíð-
indalítið yst á Reykja-
nesi eftir landnám. En
var það svo?
Höfuðsetnir
Grindvíkingar
fram til 1100?
Óöld gekk í Borgar-
firði og Húnaþingi og
Hellismenn fóru um
heiðar og héruð og lágu við í Surts-
helli og víðar. Heiðarvíg voru unnin
og Borgarvirki var mannað og
vopnaglamur glumdi þar efra og
skálmöld gekk með ránum og fyrir-
sátum á stöðum sem óaldarmenn
földu sig á.
Fjall er ofan byggðar í Grindavík
óárennilegt heim að sækja, líkt kast-
ala með toppi í líki turns, þar sem
sást til mannaferða milli bæja við
sjó í Grindavík og á vegum út á ytri
hluta Reykjaness, niður í Njarðvík,
Voga og austur um Siglubergsháls.
Sömuleiðis til skipaferða á sjó en
þótt engar heimildir geti óvina
Grindvíkinga á tímanum frá komu
Gnúpsniðja fram undir 1200 virðast
þeir hafa verið höfuðsetnir af útlög-
um er bólstað áttu í toppi gjáarfjalls
þess er nefnt var áðan þaðan sem
best var útsýni um Reykjanes og á
haf út. Hvenær þetta var er óljóst
en tíminn vísar til búsetu Hellis-
manna í Surtshelli um 1200 og
óaldarhópa í endurgerð Heiðar-
vígasögu, sem Jón Ólafsson, ritari
Árna Magnússonar, skráði eftir
minni, eftir brunann í Höfn 1728 en í
þeirri gerð Jóns Ólafssonar kemur
fyrir nafn Járngerðarstaða, sem
sumir telja misminni Jóns sjálfs.
Handrit Heiðarvígasögu brann í
brunanum 1728 og endurritaði Jón
efni sögunnar eftir minni síðar.
Tengsl óaldarflokka úr Borgarfirði
til Grindavíkur eru því ekki ljós.
Fjall án nafns til 1200?
En ógn stóð Grindvíkingum af
ræningjum í gjáarfjalli ofan byggð-
ar og lítt var fjallið árennilegt heim
að sækja en toppur þess var stund-
um hulinn þoku. Virðast menn í
Grindavík hafa búið við ógn þeirra
lengi án þess að geta að gert. Þessir
atburðir gerast samhliða norrænu
landnámi í Grindavík og eftirsókn
útlaga í nafnlausu gjáarfjallinu í auð
Járngerðinga. Að útlagar leyndust í
djúpum gjám fjallsins vissu heima-
menn en eginn hafði komist þangað
upp. Fjallið var hulið leynd.
Gotneskt heiti festist
við topp gjáarfjalls
Snemma fær efsti hluti gjáarfjalls
á sig gotneska orðið „Þiubjö“ sem
merkir leynd í gotnesku um leyni-
fylgsni þar. Orðið er skylt „Þiubus“,
sem merkir þjófur í gotnesku. Er á
líður fær orðið „Þiubjö“ á sig sér-
kenni nafns sem þróast svo:
Þiubjö 1000-1100
Þjobjö 1100-1200
Þorbjörn eftir 1200
Nafnið Þorbjörn er fullmótað eft-
ir gosin 1240.
Ætla má að útlagatíminn í gjáar-
fjalli ljúki í gosunum 1200-1240 enda
lítt fýsilegt að leggjast þá út í gjáar-
fjall. Hafa á tímabilinu er gos stóð
gleymst og slitnað tengsl við upp-
haflega gotneska atviksorðið þiubjö,
en norræna mannsheitið Þorbjörn
orðið fullskapað í alþýðu munni í
Grindavík í samræmi við nafnahefð
á Þórðarfelli og engi Svarts, sem
festist við hlíðar fells, sem úr Vog-
um hét Sýlingafell. Nafn sitt fékk
Þorbjörn ekki af manni heldur af
gjá sem síðar hlaut nafnið Þjófagjá.
Fjallið var án nafns framan af en
það myndast í munni manna smám
saman og herðist að fullu í hamför-
unum sem lauk 1240. Þá stígur Þor-
björn örugglega fram sem skjöldur
byggðarinnar mót gosunum í Eld-
vörpum. Þorbjörns er annars seint
getið í rituðum heimildum en hann
er allur í landi Járngerðarstaða og
ekki ágreiningur um það.
Fjallið Þorbjörn
Eftir Skúla
Magnússon » Í greininni fjallar
Skúli Magnússon
um uppruna örnefnisins
Þorbjarnar en svo
nefnist fjallið sem
stendur norðvestur
af Grindavík.
Skúli Magnússon
Höfundur er með meistarapróf
í sagnfræði.
NÝ SENDING
AF LLOYD SKÓM
ARISTO
verð: 27.995.-
RODDY
verð: 29.995.-
MILANO
verð: 29.995.-
SKÓSTÆRÐIR FRÁ:
40.5 — 46
ICQC 2020-2022
Herra borgarstjóri
og borgarstjórn
Miðborg Reykja-
víkur á að vera
áhugaverður kostur
fyrir þá sem vilja
sækja í góða upplifun,
verslun eða þjónustu.
Mannlíf í miðborginni
hefur verið í örum
vexti undanfarin ár
með tilkomu fleiri
hótela og aukins framboðs gisti-
rýmis á svæðinu. Þessi þróun ýtir
undir nýja hugsun í skipulags-
málum borgarinnar og kallar á enn
bættari samgöngur fyrir borg-
arbúa sem og allan þann fjölda
ferðamanna sem leið eiga um mið-
borgina.
Skipulag við skilgreindar versl-
unargötur verður að taka mið af
hagsmunum allra hagsmunaaðila,
þ.e. rekstraraðila, viðskiptavina og
íbúa. Bæði íbúa á svæðinu sjálfu
sem og þeirra sem búa lengra frá
en vilja sækja miðborgina.
Gott aðgengi viðskiptavina er
lykilatriði svo verslun megi
blómstra og fjölbreytt framboð
eykur aðsókn í ákveðin svæði. Sí-
breytilegt og séríslenskt veðurfar
og þær fáu samgönguleiðir sem
bjóðast eru mjög svo frábrugðnar
þeim sem við þekkjum frá öðrum
þeim miðborgum sem við gjarnan
berum okkur saman við. Þetta eru
þættir sem mikilvægt er að taka til-
lit til þegar framtíðarskipulag að-
alverslunargötu miðborgarinnar
okkar er unnið.
Áform borgarstjórnar um að
skerða aðgengi fólks og fækka bíla-
stæðum við Laugaveg, Skólavörðu-
stíg og Hlemm og gera um leið
sömu götur að göngugötum árið um
kring munu koma til með að hafa
mjög alvarlegar afleiðingar fyrir
rekstur verslana á þessu svæði.
Áform um að loka Laugaveginum
enda á milli eru líka mjög van-
hugsuð. Þessi skerðing á aðgengi
og fækkun bílastæða hefur í raun
neikvæð áhrif á alla hagsmunaaðila
á svæðinu, t.a.m. hótelgesti, við-
skiptavini verslunar og þjónustu og
síðast en ekki síst íbúa á svæðinu.
Þessi áform þarf að endurskoða
strax áður en frekari
skaði er skeður.
Undirritaður er ekki
á móti öllum götulok-
unum og hefur góða
reynslu af göngugötum
þar sem þær eiga við,
m.a. á neðsta parti
Laugavegar, Skóla-
vörðustígs og í Banka-
stræti þegar heim-
sóknir ferðamanna ná
hámarki yfir sum-
artímann. Þá daga iðar
miðborgin af mannlífi sem aldrei
fyrr og skemmtileg stemning
myndast við þennan stutta kafla.
Við sem stundum miðborgina
þekkjum líka þá staðreynd að þess-
ar sömu götur eru ekki iðandi af
mannlífi yfir kalda vetrarmán-
uðina. Þá er nauðsynlegt að göt-
urnar séu opnar fyrir umferð til að
ýta undir frekara mannlíf. Þetta
eru mikilvægir þættir sem hafa ber
í huga þegar við í sameiningu höld-
um áfram að skipuleggja og þróa
miðborgina okkar í rétta átt.
Þess vegna óska ég hér eftir
samtali við borgarstjóra með það
markmið að koma fram mik-
ilvægum sjónarmiðum þeirra sem
vilja efla verslun í miðborginni til
framtíðar.
Undirritaður er framkvæmda-
stjóri Icewear/Drífu ehf. sem rekur
fimmtán verslanir undir nöfnum
Icewear Magasín, Icewear og Ice-
mart, átta af þeim staðsettar í mið-
borginni og þar af 2.200 fermetra
útivistarvöruverslun við Laugaveg
91 sem höfðar til Íslendinga jafnt
sem ferðafólks.
Virðingarfyllst.
Blómleg miðborg
Eftir Aðalstein I.
Pálsson.
Aðalsteinn I. Pálsson
» Óska ég hér eftir
samtali við borg-
arstjóra með það mark-
mið að koma fram mik-
ilvægum sjónarmiðum
þeirra sem vilja efla
verslun í miðborginni til
framtíðar.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Icewear/Drífu.
Ökuskírteini er annað af tveimur
viðurkenndum skírteinum sem hver
maður þarf að hafa á sér og vísa
fram, t.d. í kosningum. Nú stendur
til að láta slík skírteini vera í svokall-
aðri stafrænni útgáfu, en þar finnst
mér hængur á, þar sem við eldri
borgarar erum annars vegar, því að
það eru langt í frá allir í þeim hópi
sem hafa slík tæki. Hér er greinilega
ekki hugsað út í það, enda alltaf
hugsað fyrst og fremst um unga
fólkið sem er flestallt með slíka
tækni á sér og kann líka vel á hana.
Því liggur næst við að spyrja, hvers
ætlast er til, að við eldri borgarar
vísum fram, þegar ekki verður hægt
að vísa lengur fram þessum góðu
gömlu ökuskírteinum í papp-
írsformi, sem líklegast verða aflögð?
Þó að elstu borgararnir séu hættir
að aka bíl og þurfi þess vegna ekki
að nota þessi skírteini, þá eru þeir
ekki hættir að taka þátt í þjóðfélag-
inu og þurfa á þessum viðurkenndu
skírteinum að halda, m.a. þegar þeir
fara að kjósa og þurfa að sýna þau
þar. Dómsmálaráðherrann athugi
það og svari þessu.
Guðbjörg Snót Jónsdóttir.
Velvakandi Svarað í síma 569-1100 frá kl. 10-12.
Ökuskírteini í farsíma?
Móttaka aðsendra greina
Morgunblaðið er vettvangur lifandi umræðu í landinu og birtir aðsendar grein-
ar alla útgáfudaga.
Þeir sem vilja senda Morgunblaðinu greinar eru vinsamlega beðnir að nota
innsendikerfi blaðsins. Kerfið er auðvelt í notkun og tryggir öryggi í sam-
skiptum milli starfsfólks Morgunblaðsins og höfunda. Morgunblaðið birtir
ekki greinar sem einnig eru sendar á aðra miðla.
Nánari upplýsingar veitir starfsfólk Morgunblaðsins alla virka daga í síma
569-1100 frá kl. 8-18.