Morgunblaðið - 07.03.2020, Qupperneq 30

30 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 7. MARS 2020
Litina hennar Sæju
færð þú í Slippfélaginu
GÆÐIN
Ein af ástæðum þess að íslenskir hönnuðir velja Slippfélagið.
Votur
Volgur Ber
Borgartúni 22 og Skútuvogi 2, Reykjavík,
Dalshrauni 11, Hafnarfirði
Hafnargötu 54, Reykjanesbæ
Gleráreyrum 2, Akureyri
Opið: 8-18 virka daga og 10-14 laugardaga • Sími 588 8000 • slippfelagid.is
Skórinn kreppir að
víða í samfélaginu og
horfur í atvinnulífinu
koma fram í minni
væntingum, fækkun
starfa og atvinnuleysi.
Það er órói á vinnu-
markaði, verkföll og
boðanir verkfalla í far-
vatninu. Nú ríður á að
við séum skynsöm,
leikum ekki af okkur
fyrir skammtímaávinn-
ing og spilum vel úr flókinni stöðu.
Erfiðleikar ÍSAL
Það voru vondar fréttir af erfið-
leikum í rekstri ÍSAL, gríðarlegur
taprekstur sem eru að sliga fyrir-
tækið og setur afkomu starfsmanna
í hættu og hefur neikvæð áhrif á af-
komu sveitarfélagsins og ríkissjóðs.
Áliðnaður hefur verið um 40% af út-
flutningstekjum þjóðarinnar
undanfarin ár. Þar af er ÍSAL með
um fjórðung framleiðslunnar og
reksturinn skapar þúsund vel laun-
uð og eftirsótt störf.
Þrátt fyrir sívaxandi eftirspurn
eftir áli er álverð í nokkurri lægð
sem skýrist af mikilli framleiðslu-
aukningu og óheyrilegum niður-
greiðslum til álvera í Kína. En Ís-
land er eitt fárra ríkja sem þar sem
álver njóta ekki ríkisstyrkja.
Hingað hafa samt sótt stóriðju-
fyrirtæki og sett sig niður langt frá
helstu mörkuðum vegna hagstæðs
raforkuverðs. Við eigendur auð-
lindarinnar krefjumst hæstu mögu-
legrar arðsemi af Landsvirkjun.
Við gerum sömu kröfu á ÍSAL um
að önnur hráefniskaup þoli dags-
ljósið, eins og raforkuverðið. Við
viljum fullt gagnsæi í rekstri stór-
iðjunnar eins og útgerðar og fisk-
vinnslu þar sem allt á að vera uppi á
borðum.
Gagnaveraiðnaður hefur verið í
vexti, orðinn myndarlegur sproti,
en nú er svo komið að orkuverð er
orðið hagstæðara annars staðar,
svo sem í Svíþjóð, samkvæmt mín-
um upplýsingum. Endurnýtanleg
orkuframleiðslan á Íslandi hefur
skapað íslensku atvinnulífi og heim-
ilum ódýra orku sem önnur lönd
geta ekki keppt við. Stefnan þarf að
vera skýr fyrir fram-
tíðartækifæri atvinnu-
lífsins.
Virðisauki
raforkunnar
Miklu púðri hefur
verið eytt í skýjaborgir
um sæstreng til Bret-
lands, verkefni sem á
sér engar efnahags-
legar forsendur nema
breska ríkisstjórnin
leggi til stórfelldar
niðurgreiðslur í marga
áratugi. Við verðum að
átta okkur á því að draumurinn um
sæstreng er áratuga gamall, og mun
eflaust lifa lengi í huga draumóra-
manna. Er staða ÍSAL kannski
draumur þeirra sem vilja sæstreng
að rætast? Að þar verði störfum og
afkomu þúsunda fórnað fyrir raf-
streng sem tengir landið markaðs-
verði raforku í Evrópu og við flytj-
um út virðisauka endurnýtanlegrar
raforku sem þjóðin öll á? Þeir sem
trúa blint á markaðshugsun, og telja
að tenging við raforkumarkað Evr-
ópusambandsins sé hin eina sanna
lausn, eru að kalla yfir okkur fækk-
un starfa og stórkostlega hækkun á
raforkuverði fyrir íslensk heimili og
atvinnulíf. Í mínum huga er sam-
félagið, heimili og atvinnulíf þjóðar-
sjóðurinn sem best nýtir hagnað
ódýrrar raforku. Ég mun berjast til
síðasta manns fyrir því að virðisauki
raforkunnar verði til í landinu svo
samfélagið njóti fjölbreyttra vel
launaðra starfa sem raforkan mun
skapa framtíðarkynslóðum þessa
lands.
Skæruliðar á vinnumarkaði
Það eru fleiri hættur sem íslenskt
atvinnulíf stendur frammi fyrir.
Kulnun hagkerfisins með minnkandi
umsvifum og getu atvinnulífsins til
fjárfestingar blasir við. Afleiðing-
arnar eru að störfum fækkar og at-
vinnuleysi eykst. Ríkisvaldið verður
að grípa hér inn í og setja í gang
mannfrekar framkvæmdir á fjár-
hagslega arðbærum verkefnum.
Innviðir eins og flutningskerfi raf-
orku og vegaframkvæmdir þurfa að
komast á framkvæmdastig á þessu
ári. Laxeldi vex fiskur um hrygg og
hefur afar jákvæð áhrif á þau sam-
félög sem eldið byggist upp í og á
tekjur ríkissjóðs. Fiskveiðar og
vinnsla eru leiðandi á heimsvísu og í
því skjóli sprettur fram nýsköpun og
tæknibylting sem nær langt út fyrir
landsteinana. Þrátt fyrir fækkun
ferðamanna hafa tekjur af ferða-
mönnum staðið í stað enda hefur
greinin mætt henni af skynsemi. En
nú blasir við vá sem við þurfum líka
taka alvarlega m.t.t. efnahagsmála.
Heimsfaraldur Covid19-veirunnar
er áhyggjuefni sem getur haft alvar-
legar afleiðingar á ferðaþjónustuna
og efnahag heimsins.
Það er því í raun stórmerkilegt að
hér á landi eru þúsundir í verkföllum
og boðanir á stórfelldum verkföllum
hvíla yfir. Það á að sprengja sam-
stöðuna um lífskjarasamningana og
setja kaupmáttinn og stöðugleikann
sem byggt hefur verið undir í hættu.
Við höfum í 7 ár búið við lága verð-
bólgu, lækkandi vexti, aukinn kaup-
mátt og stöðugan hagvöxt. For-
sendur bættra kjara þjóðarinnar
allrar. Við þessar aðstæður hefur
verið mikill skilningur á kröfum um
styttingu vinnuvikunnar, breyt-
ingum á vaktafyrirkomulagi, að-
stöðu heilbrigðisstarfsfólks og
vinnuumhverfi starfandi fólks á
grundvelli lífskjarasamningsins.
Höldum vöku okkar og látum ekki
aldargamlar baráttuaðferðir og
úrelda hugmyndafræði örfárra
sósíalista koma í veg fyrir heilbrigða
skynsemi á vinnumarkaði.
Framhaldið er í okkar höndum.
Það eru víðsjárverðir tímar í kort-
unum þar sem við gætum borist með
straumi sem flytur okkur í gamlan
hyl óstöðugleikans eða við getum
með samstöðu og skynsemi snúið
taflinu okkur í hag á nýjan leik.
Okkar er valið.
Ögurstund í atvinnulífinu
Eftir Ásmund
Friðriksson » Orkuframleiðslan á
Íslandi hefur skapað
íslensku atvinnulífi og
heimilum ódýra orku
sem önnur lönd geta
ekki keppt við. Stefnan
þarf að vera skýr.
Ásmundur
Friðriksson
Höfundur er þingmaður
Sjálfstæðisflokksins.
asmundurf@althingi.is
Ég býð fram krafta
mína til formannsemb-
ættis Félags eldri borg-
ara í Reykjavík og ná-
grenni (FEB) og
langar að kynna
áherslur mínar. Fé-
lagsmenn munu kjósa
milli frambjóðenda á
aðalfundi félagsins kl.
14.00 þann 12. mars nk.
í sal félagsins að
Stangarhyl 4.
Áhugi minn á þessum málum
vaknaði fyrir tveimur árum þegar ég
gerði skýrslu fyrir FEB um kjör
eldri borgara. Hana kynnti ég víða
og m.a. hjá FEB og LEB, verkalýðs-
hreyfingunni og lífeyrissjóðum. Í
framhaldi af því hef ég fylgst með
kjörum eldri borgara og mætt á
nokkra fundi með forystu þeirra hjá
yfirvöldum, skrifað greinargerðir
fyrir æðstu ráðamenn og birt um
málefnið nokkrar greinar í Morgun-
blaðinu og Lifðu núna.
Helstu stefnumál mín eru (i) að
lífskjarasamningarnir nái til eldri
borgara, (ii) að skerðingum verði
hætt og almannatryggingakerfið
endurreist og (iii) að aldraðir (ásamt
öðrum utan vinnumarkaðar) fái að-
gang að þeim félagsmálakerfum sem
fólk á vinnumarkaði hefur.
Lífskjarasamningarnir
Fram kemur í opinberum gögnum
að fátækt er meðal ákveðinna hópa
eldri borgara og sárafátækt hjá sum-
um. Um fátækt á Íslandi var rætt í
Kveik í vikunni. Verst standa þeir
sem eiga lítil réttindi (full réttindi
eru enn háð 40 ára búsetu hér á
landi), búa á elli- og hjúkrunarheim-
ilum og þeir sem ekki eiga skuldlaust
eða skuldlítið húsnæði.
Eðlilegt er að gera þá kröfu að
hæsti lífeyrir Tryggingastofnunar
(TR) fyrir fólk í sambúð miðist við
lífskjarasamninga (verður 335 þús. 1.
apríl nk.). Sett hefur verið af stað
undirskriftarsöfnun á netinu til
stuðnings þessu máli.
Skerðingum verði hætt
Fella þarf skerðingarákvæði úr al-
mannatryggingalögum. Allt að 13
þús. eldri borgarar fá nú engan líf-
eyri frá TR. Almannatryggingar
eiga að snúa að öllum og allir eiga að
njóta greiðslna þeirra svipað og frá
sjúkratryggingakerfinu og frá opin-
berum eftirlaunakerfum nágranna-
ríkjanna. Þegar lífeyrissjóðakerfið
var lögfest voru engar skerðingar.
Þær voru teknar upp 1974 en voru
ekki á árunum 1992-1997.
Með samþykkt skerðingarákvæð-
isins í nýju almannatryggingalög-
unum í febr. 2017 (breytingalög-
unum því skerðingarákvæðið hafði
gleymst í heildarlögunum) var eftir-
launakerfið gert að kerfi félags-
legrar aðstoðar. Slíkt kerfi á að vera
í lögum um félagslega aðstoð og það
er annað en almannatryggingar.
Höfundar breytingarinnar voru því
að blekkja þjóðina með því að fella
kerfið inn í lög um almannatrygg-
ingar.
Við þurfum bæði almannatrygg-
ingar – sem almannatryggingalög
eiga að fjalla um og kerfi félags-
legrar aðstoðar – sem á að vera í
lögum um félagslega
aðstoð.
Réttindabarátta á
nýjum vettvangi
Ég tel að félagið eigi
að láta reyna á ýmis
mál lagalega, bæði fyr-
ir úrskurðarnefndum,
hjá Umboðsmanni Al-
þingis og hjá dóm-
stólum. Ég á við mál
eins og að hækkanir
ellilífeyris fylgja ekki
launaþróun, að tví-
sköttun virðist eiga sér stað með
skerðingum, að krefjast ógildingar
skerðingarlaganna frá febr. 2017 á
grundvelli þess að þau voru sett af
Alþingi með óviðunandi vinnubrögð-
um og fleira – og ég tel að málsókn
Gráa hersins sé aðeins fyrsta skrefið
á þessari leið.
Aðgangur að félagsmálakerfum
Brýnt er orðið að veita eldri borg-
urum sömu félagslegu þjónustu og
þeim sem eru á vinnumarkaði. Það
er einkum vegna þess að eldri borg-
arar utan vinnumarkaðar eru heilsu-
hraustari en áður og lifa í auknum
mæli innihaldsríku lífi – sem þarf að
styðja við. Þá á ég m.a. við aðgang að
orlofssjóði, sjúkrasjóði, tryggingum,
endurhæfingarsjóði (námskeiðs-
sjóði) og aðgang að Virk. Best væri
að þetta gerðist í samvinnu við
verkalýðshreyfinguna, þannig að
hver og einn tengist því stéttarfélagi
sem hann var í við starfslok – fremur
en að þeir sem standa utan vinnu-
markaðar stofni sitt eigið hagsmuna-
samband. Þetta er í rauninni stór-
mál.
Á almennum markaði greiða at-
vinnurekendur nú 4,02% af heildar-
launum í þessa sjóði og stéttar-
félögin fá 0,7% til sín, ekki síst til
þess að þjóna félagsmönnum vegna
þessara sjóða.
Lokaorð
Ég legg sérstaka áherslu á að eldri
borgarar öðlist sterkari rödd í um-
ræðunni en áður. Ísland er í hópi
þeirra ríkja sem hafa hæstar þjóðar-
tekjur á mann og þeir eiga hiklaust
að gera kröfu um að geta lifað lífinu
sem fullgildir þátttakendur í sam-
félaginu. Þeir þurfa að verja sigra
sína frá umliðnum áratugum og
knýja fram breytingar í takt við
breyttar aðstæður.
Þá tel ég að skoða þurfi faglega
uppbyggingu félagsins, ekki síst með
tilliti til kostnaðarsamra húsbygg-
inga, félagsstarfs og annarrar starf-
semi sem skiptir máli og ef með þarf
að skipta starfsemi félagsins upp í
sjálfstæðar einingar sem hver ber
ábyrgð á eigin verkum.
Um málefni
eldri borgara
Eftir Hauk
Arnþórsson
Haukur
Arnþórsson
»Eldri borgarar ættu
að njóta sömu rétt-
inda og fólk á vinnu-
markaði, svo sem að-
gangs að orlofssjóði,
sjúkrasjóði, trygg-
ingum, símenntunar-
sjóði og Virk.
Höfundur er stjórnsýslufræðingur
haukura@haukura.is
Nú finnur
þú það sem
þú leitar að
á FINNA.is