Morgunblaðið - 21.05.2020, Side 24

24 FRÉTTIRViðskipti | Atvinnulíf
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 21. MAÍ 2020
arnir leggja ofan á vaxtakjör fyr-
irtækja og heimila hafa farið
hækkandi, og raunar með mjög af-
gerandi hætti síðustu mánuði (sjá
meðfylgjandi graf). Eruð þið ekki
einfaldlega að reyna að fylla upp í
holu sem bankarnir halda áfram að
moka á sama tíma?
„Við verðum að sjá til hvernig
það þróast. Við gætum hæglega
þurft að grípa til aðgerða til þess að
bæta miðlun vaxtalækkana í gegn-
um fjármálakerfið. Ég vil þó taka
fram að peningastefnan hefur víðar
áhrif en á útlán í bankakerfinu.
Fjármögnunarkostnaður ríkissjóðs
lækkar, heimilin hafa notið góðs af
vaxtalækkunum, m.a. í því að við
hljótum að gera ráð fyrir því að líf-
eyrissjóðirnir miðli þessu áfram.“
Með ýmis vopn í búrinu
Hvaða tæki hafið þið í höndunum
til þess?
„Það er ýmislegt sem við getum
gert, en það er ekki tímabært að út-
lista það hér. Það hefur nú þegar
fallið í hlut Seðlabankans að fram-
kvæma vilja ríkisvaldsins varðandi
brúar- og stuðningslán til þess að
tryggja aðgengi fyrirtækja að
lánsfé. Ég hef lagt áherslu á það við
bankana að þau mál séu kláruð áð-
ur en við stígum önnur skref gagn-
vart fjármálakerfinu.
Þetta verkefni hefur hins vegar
gengið ágætlega. Þetta hefur tekið
tíma. Við höfum hér umsjá með
peningum skattgreiðenda sem eru
veittir út til fyrirtækja í gegnum
fjármálakerfið eftir forskrift Al-
þingis. Það er ekki létt verk og við
tökum það mjög alvarlega. Það er
tapsáhætta fyrir ríkissjóð og ég vil
frekar hljóta gagnrýni fyrir það
núna að þetta taki tíma fremur en
vera gagnrýndur fyrir mögulegar
misfellur síðar. Þessi úrræði eru
einfaldlega ekki fyrir alla og geta
aldrei orðið það. Þessi lán munu
ekki hjálpa öllum fyrirtækjum að
halda velli, það liggur alveg fyrir.
Það verður að fara vel með peninga
skattgreiðenda og við höfum lagt
áherslu á það.“
Meðal þess sem nefnt hefur verið
bönkunum til varnar eru hinar gíf-
urlega háu eiginfjárkröfur sem geri
þeim erfitt um vik að ná ásætt-
anlegri arðsemi á eigið fé sitt. Kem-
ur til greina að breyta þeim kvöð-
um?
„Við höfum verið að lækka þær,
meðal annars með því að afnema
hinn svokallaða sveiflujöfnunarauka
og með því að veita undanþágu frá
eiginfjárkröfum vegna lána í fryst-
ingu. Því skyldi heldur ekki gleymt
að það eru hinar stífu eigin-
fjárkröfur sem hafa skapað þann
mikla styrk sem bankarnir búa
núna yfir til þess að taka á móti
áföllum.“
Sett bönkunum skýr mörk
Hafið þið þá verið að setja bönk-
unum skýr mörk um það hvernig
þeir skuli haga þessum lánveiting-
um?
„Já, meðal annars.“
Hafið þið haft áhyggjur af því að
hin viðamikla ríkisábyrgð gerði
bankana værukæra í lánveitingum
sínum?
„Það var að einhverju leyti
óheppilegt fyrir okkur að þurfa að
semja um viðbótarlán á sama tíma
og stuðningslánin sem voru í með-
förum Alþingis. En þetta hefur allt
saman klárast og í mjög góðu sam-
lyndi.“
En þið eruð þá að beina sjónum
ykkar núna að auknu vaxtaálagi og
þeim vaxandi vaxtamun sem tölur
úr kerfinu staðfesta að er að búa
um sig?
„Við höfum haft áhyggjur af
þessu og þetta er næsta mál á dag-
skrá.“
Nú hefur ríkisstjórnin gefið það
út gagnvart ríkisbönkunum tveim-
ur, Íslandsbanka og Landsbanka,
að þeim beri ekki að líta til arðsem-
iskröfu í ár vegna þess ástands sem
er uppi. Ætti það ekki að gera þeim
kleift að draga verulega úr vaxta-
mun á sínum vettvangi?
„Jú, það er rétt.“
En þeir eru ekki að draga úr
vaxtamuninum þrátt fyrir það.
„Við skulum sjá til. Bankarnir
eru að verða fyrir útlánatöpum
núna. Þetta ár mun verða litað af
því. Þeir hafa eðlilegar áhyggjur af
framlegð lánastarfseminnar. Það er
ekki útilokað að við reynum að liðka
til fyrir þeim með einhverjum hætti
ef það er tryggt að það þjóni okkar
markmiðum um miðlun peninga-
stefnunnar. Með sama hætti og
þegar við lækkuðum sveiflujöfnun-
araukann, þá var það gert með því
skilyrði að þeir greiddu ekki út arð.
Þeir hlýddu því allir og við höfum
átt í góðu samstarfi við þá um þau
mál eins og raunar flesta aðra
hluti.“
Ríkið beri ekki allan þungann
Seðlabankastjóri er nokkuð gagn-
rýninn á þann mikla þrýsting sem
stjórnvöld hafi setið undir varðandi
inngrip og aðgerðir gagnvart at-
vinnulífinu. Sjálfsagt sé að koma til
hjálpar en ákveðinn freistnivandi
komi upp þegar ríkissjóður er kall-
aður að borðinu.
„Það liggur fyrir í mínum huga
að ríkissjóður á að stíga síðastur
inn í þessar aðstæður með beina að-
stoð. Fyrirtækin þurfa fyrst að
semja við sína leigusala, bankann
sinn, starfsfólkið sitt og birgjana –
áður en peningar skattgreiðenda
eru lagðir í púkkið. Það þurfa allir
að taka á sig byrðarnar í samein-
ingu. Þetta verður að gerast í réttri
röð og þegar ríkið lætur of snemma
undan þrýstingi er hætt við að
vandinn verði allur settur á herðar
þess sem getur ekki gengið upp.
Við sjáum það til mynda í þeirri
tregðu að lækka leigu. Það sama á
við gagnvart vinnumarkaðinum.
Ríkisvaldið hefur komið inn með
mjög mikilvægar aðgerðir – svo
sem hlutabótaleiðina. Það virðist
hins vegar hafa gerst án þess að
verkalýðsfélögin tækju að öllu leyti
ábyrgð á ástandinu og því mikla at-
vinnuleysi sem nú hefur skapast.“
Bankarnir fara yfir lánasafnið
Ásgeir segir að það hafi ekki að-
eins verið þrýstingur á ríkið. Bank-
arnir hafa eðlilega átt fullt í fangi
með að bregðast við og fara yfir
stöðu viðskiptavina sinna áður en
risastór skref eru stigin.
„Þeir hafa þurft að fara yfir lána-
safnið sitt og meta hvernig staðan
er hjá hverju og einu fyrirtæki.
Aukin lántaka er ekki að hjálpa öll-
um og þá er engum greiði gerður til
að veita þau með tilheyrandi taps-
áhættu.“
Allur er varinn góður en ríkis-
valdið og bankarnir mega heldur
ekki draga lappirnar þannig að
hjálpin berist mögulega of seint?
„Það er rétt. Þarna þarf að finna
visst jafnvægi.“
Ásgeir segir forvitnilegt að skoða
núverandi efnahagsþrengingar í
samanburði við fyrri áföll sem þjóð-
arbúið hefur orðið fyrir. Hann
bendir á að auðlindadrifið hagkerfi
eins og okkar hafi oft orðið fyrir
þungum búsifjum en úrvinnslan nú
sé á aðra lund en áður.
„Okkur hefur tekist að halda
þjóðhagslegum stöðugleika. Þótt
gengið hafi gefið aðeins eftir þá er
það allt innan góðra marka. Verð-
bólgan hefur ekki farið af stað og
verðbólguvæntingar hafa ekki
versnað. Við erum að einhverju
leyti með nýtt hagkerfi sem byggist
upp á miklum sparnaði. Við búum
núna á landi með varanlegan við-
skiptaafgang öfugt við það sem áð-
ur var. Jafnvel þótt við höfum orðið
fyrir miklu áfalli í ferðaþjónustu og
sjávarútvegurinn hafi orðið fyrir
hnjaski einnig þá erum við samt
Næsta verk á dagskrá að
 Seðlabankastjóri segir mikilvægt að
vaxtalækkanir skili sér út í kerfið
 Gerir ráð fyrir þungum vetri og að
lánsfjárþörf ríkissjóðs muni aukast
 Segir mikilvægt að leita ekki skyndi-
lausna sem brugðist hafi í fortíðinni
VIÐTAL
Stefán Einar Stefánsson
ses@mbl.is
Í kjölfar þess að peningastefnu-
nefnd Seðlabankans tilkynnti í gær-
morgun um að meginvextir bankans
hefðu verið lækkaðir um 0,75 pró-
sentur brást markaðurinn nokkuð
ákveðið við og ávöxtunarkrafa á
skuldabréfamarkaði lækkaði. Nú
bíða sérfræðingar bankans átekta
og vega og meta með hvaða hætti
ákvörðun nefndarinnar mun hafa
áhrif á aðra vexti á markaði, ekki
síst þá sem viðskiptabankarnir
bjóða fyrirtækjum og einstakling-
um.
Seðlabankinn hefur nú lækkað
stýrivexti um 2 prósentur á árinu og
þeir hafa aldrei verið lægri – 1%. Af
hverju var þetta skref stigið að
þessu sinni?
„Við töldum hæfilegt að lækka
vextina núna um 75 punkta því nú
höfum við mun skýrari mynd af
stöðunni en fyrr í vor. Ljóst er að
efnahagshorfur eru mun dekkri nú
en við gerðum ráð fyrir í upphafi
faraldursins. Þá vildum við einnig
styðja við gjaldeyrismarkaðinn.
Krónan hefur hins vegar verið mjög
stöðug undanfarið og virðist hafa
náð nýju jafnvægi. Það gefur okkur
færi á þessari lækkun nú.“
Gengið ekki gefið of mikið eftir
Ásgeir bendir á að þótt gengið
hafi gefið eftir um 10 til 12 prósent
þá þurfi ekki að óttast verðbólgu-
skot. Verðbólgan hafi verið mjög lág
í upphafi faraldursins og verðlækk-
anir á olíu og erlendum aðföngum
vegi á móti. Lægra gengi mun örva
útflutning og skapa ný störf um leið
og sóttvarnaraðgerðum sleppir. Til
að mynda má búast við mun hraðari
bata í ferðaþjónustu um leið og Ís-
land verður ódýrari áfangastaður.
Það er mjög eðlilegt að gengið
lækki í kjölfar þess að útflutningur
verður fyrir áfalli – það mun flýta
fyrir efnahagsbatanum.
Ásgeir áréttar að bankinn hafi
ekki aðeins lækkað vexti heldur
einnig stigið mjög ákveðin skref til
þess að tryggja að lægri vextir miðl-
ist út í hagkerfið.
„Við sáum að vaxtalækkanir okk-
ar í mars skiluðu sér ekki út á
vaxtarófið í lengri vexti. Í kjölfar
þess tók peningastefnunefnd bank-
ans þá ákvörðun að hefja kaup á
ríkisskuldabréfum fyrir allt að 150
milljarða króna. – Við erum því með
tækin sem við þurfum. Við höfum
ekki útilokað frekari vaxtalækkanir.
Líkt og flestir seðlabankar gera þá
höfum við stigið varfærin skref og
höfum viljað sjá hvernig markaður-
inn bregst við. Það er viðbúið að það
verði erfiðara fyrir bankana að
lækka útlánavexti til samræmis við
meginvexti Seðlabankans eftir því
sem vaxtastigið lækkar þar sem
þeir geta ekki farið með innlána-
vexti neðar en 0. Sú staðreynd setur
ákveðið gólf fyrir bankana og lækk-
un vaxta niður fyrir ákveðið mark
setur því þrýsting á vaxtamuninn
sem gerir bönkunum erfitt fyrir.“
En þú hefur ekki verið fyllilega
sáttur við það hvernig miðlunin hef-
ur gengið. Vaxtaálagið sem bank-