Morgunblaðið - 03.12.2020, Blaðsíða 60

SUNNUDAGSSTEIK
Við eldum, þú sækir, tilbúið beint á borðið hjá þér!
Heilt lambalæri á gamla mátann
• Koníaksbætt sveppa-piparsósa,
kartöflugratín, rauðkál og salat
• Marengsbomba
Fyrir 4-6 manns
Verð 12.990 kr.
Pantaðu í síðasta lagi laugardaginn 5. des. á info@matarkjallarinn.is
eða í síma 558 0000. Afhent milli 17.30 og 19.00 á sunnudaginn.
TAKE AWAY
25% afsláttur
af sérstökum Take Away matseðli ef þú sækir
Frí heimsending á pöntunum yfir 10.000 kr.
gildir ekki með öðrum tilboðum.
Aðalstræti 2, 101 Rvk. |www.matarkjallarinn.is
Takmarkað
magn í
boði
60 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 3. DESEMBER 2020
Morgunblaðið átti heldur betur
eftir að vera starfsvettvangur Jó-
hanns. Samhliða öðrum störfum
var hann um langt árabil bæði
leiklistar- og bókmenntagagnrýn-
andi blaðsins. Sem gagnrýnandi
var Jóhann íhugull, sanngjarn og
faglegur, eins og vera ber. Og í
áratug, frá 1990 til ársins 2000, var
hann hér í fullu starfi og hafði, auk
þess að gagnrýna sjálfur, umsjón
með bókmenntagagnrýni í blaðinu
og skrifaði fjölda pistla. Á þeim
tíma unnum við talsvert saman og
var það alltaf ánægjulegt; Jóhann
var ekki hávær maður en þekking
hans á listum var djúp og alltaf
gaman að ræða málin. Hann var
óspar á góð ráð um lestur og ljóða-
safn Neruda barst mér til að
mynda frá honum; hann þurfa allir
að lesa, sagði skáldið.
Ljóðið er hljóðlátt
„Ljóðið er í eðli sínu hljóðlátt og
stendur næst þögninni. Ljóðskáld
hvetja til þess að farið sé varlega
með orð svo ekki blotni í púðrinu.
Þau óttast gengisfellingu
orðanna,“ skrifaði Jóhann í einum
pistla sinna um bókmenntir hér í
blaðinu. Það var árið 1998 og eins
og þegar skáld skrifa um skáld-
skap má alltaf velta fyrir sér
hvort ekki megi finna þar fyrir
einhverskonar stefnuskrá. Jóhann
vildi fara varlega með orð.
Á þeim hatursfullu tímum hat-
rammra flokkadrátta sem kenndir
eru við kalt stríð – stríð sem
„gerði enga okkar að betri mönn-
um“, eins og Halldór Guðmunds-
son hafði eftir fyrrverandi rit-
stjóra okkar Jóhanns, Matthíasi
Johannessen, hér í blaðinu á dög-
unum – þá skipaði Jóhann sér í
flokk borgaralegra listamanna. Og
fékk víða bágt fyrir. En hann stóð
keikur við sínar skoðanir og gaf
meira að segja árið 1976 út ljóða-
bókina Dagbók borgaralegs
skálds. Og tekst þar eins og í svo
mörgum bóka sinna á við hvers-
daginn á myndríkan hátt:
Fjöllin sigla á móti okkur
í hitamóðu júnídags,
líða í draumi
um himin og haf.
Allt er óraunverulegt
en þó nærri
og siglir á móti okkur
óháð öðru en draumi sínum.
Þegar sturlunarmóða kalda
stríðsins rann af mönnum og hægt
var að meta framlag listamanna af
skynsemi, þá sáu allir, hvar sem
þeir höfðu skipað sér í flokka,
hvað margt var gott í skáldskap
Jóhanns. Og þá gengust líka ýmsir
í hópi yngri skálda við áhrifum af
skáldskap Jóhanns og eins þýð-
ingum hans.
Í grein um ljóðaþýðingarnar í
Lesbók fyrir 17 árum segir Jón
Kalman Stefánsson margt af þeim
vera úrvalsskáldskap og skila með
áhrifamiklum hætti kvæðum mik-
illa erlendra skálda inn í íslenska
menningu. Jón Kalman segir til að
mynda að Hillingar á ströndinni sé
jafnasta bók Jóhanns Hjálm-
arssonar sem ljóðaþýðanda: „Það
er bók sem nötrar af skáldskap,
maður tekur hana með sér í ferða-
lög, í flugvél, í strætó, þegar mað-
ur fer á milli herbergja, hún er á
náttborðinu – hinn besti skáld-
skapur.“
Ég hef undanfarna daga lesið í
bókum Jóhanns, frumortum og
þýddum, og þau orð eiga við margt
á þeim síðum. En ég kveð gamlan
samstarfsfélaga með lokalínunum í
þýðingu hans sjálfs á ljóði hins
sænska Thomasar Tranströmer
sem nefnist „Íslenskur vetur“ og á
einstaklega vel við nú:
… Úti geysist um flokkur gagnsærra
risavaxinna spretthlaupara yfir hraun-
breiðuna. En ég er ekki lengur á valdi
stormsins. Ég sit bak við glerið, kyrr,
mín eigin mynd.
Líklegt að hann verði mikið skáld
Morgunblaðið/Ólafur K. Magnússon
Ungskáld Jóhann Hjálmarsson og börn hans, Þorri, Dalla og Jóra, í garð-
inum við heimili fjölskyldunnar við Öldugötu árið 1973.
Höfundarveisla Þegar Kurt Vonnegut var gestur á Bókmenntahátíð árið
1987 sat hann boð Almenna bókafélagsins. Aftast á myndinni eru Jóhann og
Kristján Jóhannsson; fyrir miðju Kristján Karlsson, Eiríkur Hreinn Finn-
bogason, Einar Már Guðmundsson, Sigurður Pálsson og Sigurður Valgeirs-
son; fremst Vonnegut, Jóhannes Nordal og Björn Bjarnason.
Morgunblaðið/Hrefna Magnúsdóttir
Hylling Nemendur og kennarar Grunnskólans á Hellissandi tileinkuðu ljóð-
skáldinu Jóhanni dagskrá á degi íslenskrar tungu árið 2003. Skáldið situr
fremst ásamt eiginkonu sinni, Ragnheiði Kristrúnu Stephensen.
Morgunblaðið/RAX
Skáldið Jóhann sést hér í bókastofu sinni heima í Mosfellsbæ árið 2004 þeg-
ar greint var frá útgáfu safns ljóða hans sem þýdd voru á spænsku.
AF BÓKMENNTUM
Einar Falur Ingólfsson
efi@mbl.is
Þetta er allra snotrasti öngull,enda þótt eigandinn skrifihann með au!“ skrifaði
Kristmann Guðmundsson hér í
Morgunblaðið á aðventu árið 1956
í gagnrýni um nýja ljóðabók ungs
skálds, Aungull í tímann. Þetta var
fyrsta bók Jóhanns Hjálmarssonar
sem var ekki nema 17 ára gamall.
Og Kristmann var jákvæður og
bætti við: „Ef þessi piltur öðlast
þann þroska, þá menntun og víð-
sýni, sem skáldum er nauðsynleg,
þá er líklegt að hann verði mikið
og gott ljóðskáld.“ Hann sagði að í
bókinni væri hvert smáljóðið öðru
betra og hann tók tvö dæmi, það
seinna er „Vor“:
Sólrauðir fuglar svífa
yfir blátærri lind
Og lítið barn
kemur gangandi eftir veginum
með vorið í höndunum.
Íhugull, sanngjarn
og faglegur
Árin liðu og Jóhann sendi á
næstu sex áratugum frá sér fjöl-
margar ljóðabækur. Flestar frum-
ortar en líka nokkrar mjög áhuga-
verðar með ljóðaþýðingum. Þá
komu ljóð hans út í allskyns söfn-
um á mörgum tungumálum. Og
spádómur Kristmanns um ungling-
inn sem hafði kjark og metnað til
að gefa út bók 17 ára gamall rætt-
ist: Jóhann varð mikið og gott
skáld. En nú er hann látinn, 81 árs
að aldri.
Jóhann fæddist í Reykjavík en
ólst líka upp á Hellissandi, eins og
sjá mátti í sumum kvæða hans sem
höfðu athyglisverðar tengingar við
Snæfellsnes, til að mynda bókin
Marlíðendur (1998) þar sem mark-
visst er vísað til Eyrbyggju. Jó-
hann lærði til prentiðnar en hélt
svo fyrst árið 1959 til Spánar að
læra spænsku og var aftur kominn
þangað 1965 og lagði þá einnig
stund á bókmenntafræði. Þá hafði
hann áður verið í Kaupmannahöfn
og í Stokkhólmi, 1962 til 63, þar
sem hann lagði stund á norrænar
samtímabókmenntir. Þessi tími er-
lendis hafði mikil og mótandi áhrif
á skáldið, eins og bæði má sjá í
ljóðum þess og þýðingum.
Jóhann starfaði lengi hjá Pósti
og síma, síðustu árin þar sem
blaðafulltrúi. Það var þess vegna
sem skáldbróðir hans Sigurður
Pálsson sagði einhverntíma á þeim
tíma með bros á vör, þegar hann
var einn kennara minna við Há-
skólann, að Jóhann væri hinn eini
sanni póst-módernisti hér á landi.
Jóhann hló að því viðurnefni
þegar ég bar það undir hann.
En Kristmann skrifaði um unga
skáldið á síðu hér í blaðinu og