Morgunblaðið - 03.12.2020, Blaðsíða 24

BAKSVIÐ
Helgi Bjarnason
helgi@mbl.is
Umhverfisráðherra hefur verið ötull
í friðlýsingum landsvæða. Frá því
hann tók við embætti hafa sex ný
svæði verið friðlýst. Miðað við þann
fjölda sem er í undirbúningi hjá Um-
hverfisstofnun má búast við að 15-20
ný svæði verði friðlýst á kjörtímabili
núverandi ríkisstjórnar, auk nokk-
urra svæða úr verndarflokki
rammaáætlunar. Sjálfur telur Guð-
mundur Ingi Guðbrandsson líklegt
að gengið verði frá alls nærri 30 frið-
lýsingum fyrir lok kjörtímabilsins og
á þá við allar auglýsingar, jafnt á
nýjum svæðum, svæðum í vernd-
arflokki og breytingum á eldri frið-
lýsingum.
Friðun og friðlýsingar eru eitt
form náttúruverndar. Í stefnu-
yfirlýsingu ríkisstjórnar Katrínar
Jakobsdóttur sem tók við fyrir
þremur árum er sérstök áhersla
lögð á friðlýsingu kosta í vernd-
arflokki rammaáætlunar auk vernd-
arsvæða í samræmi við náttúru-
verndaráætlun með hliðsjón af
áformum um stofnun þjóðgarðs á
miðhálendinu. Þetta hefur umhverf-
isráðherra útfært sem átaksverkefni
í friðlýsingum og Umhverfisstofnun
og umhverfisráðuneytið hafa unnið
að undirbúningi mála. Hildur Vé-
steinsdóttir, teymisstjóri friðlýsinga
hjá Umhverfisstofnun, lýsti átakinu
þannig á fundi í júní að friðlýsa ætti
svæði í verndarflokki, svæði í eldri
náttúruverndaráætlunum og svæði
sem eru undir álagi vegna ferða-
manna. Einnig að stækka þjóðgarða
og stofna þjóðgarð á miðhálendinu.
Fjöldi mála undirbúinn
Að öllu þessu hefur verið unnið,
eins og sjá má á meðfylgjandi grafi.
Ráðherra hefur staðfest ellefu frið-
lýsingar. Þar af eru sex ný svæði,
þar á meðal eru Geysir og Goðafoss,
og bætast þau við lista rúmlega
hundrað svæða og fyrirbæra sem
friðlýst hafa verið. Þau voru 116 síð-
ast þegar talið var. Þótt listinn sé
þetta langur höfðu fá svæði bæst á
hann undanfarin ár, áður en Guð-
mundur Ingi hóf sitt átak.
Sjö friðlýsingaverkefni eru nú á
borði ráðherra eftir undirbúning
Umhverfisstofnunar og umhverf-
isráðuneytis. Auk þess hefur stofnun
miðhálendisþjóðgarðs verið und-
irbúin og frumvarp um hann hefur
nú verið kynnt og lagt fram á Al-
þingi. Fjórtán verkefni eru í form-
legu ferli hjá Umhverfisstofnun, þar
af átta ný svæði, og nokkur að auki á
byrjunarstigi. Ef aðeins eru tekin ný
svæði sem friðlýst hafa verið eða eru
í undirbúningi en verkefnum úr
rammaáætlun sleppt ásamt breyt-
ingum á fyrri svæðum, má búast við
að friðlýstum svæðum fjölgi um 15-
20 á kjörtímabilinu.
Tillögur úr ýmsum áttum
Frumkvæði að friðlýsingum get-
um komið frá ýmsum. Náttúru-
verndarlögin gera ráð fyrir því að
tillögur að friðlýsingum séu almennt
sóttar í framkvæmdaáætlun nátt-
úruminjaskrár. Samkvæmt tillögu
Náttúrufræðistofnunar Íslands frá
árinu 2018 var gert ráð fyrir að 112
slík svæði yrðu á áætluninni. Enn er
verið að fara yfir tillögurnar hjá
Umhverfisstofnun og umhverf-
isráðuneyti og reiknað með að til-
laga verði lögð fyrir þingið á nýju
ári. Þá er gert ráð fyrir því í öðrum
lögum að undirbúa skuli friðlýsingu
svæða sem flokkuð eru í vernd-
arflokk rammaáætlunar. Svæðin eru
þá eingöngu friðuð fyrir orkunýt-
ingu.
Auk þess koma iðulega fram hug-
myndir að friðlýsingu annarra
svæða. Þær þurfa þá að fara í gegn-
um sérstaka kynningu til að standa
jafnfætis tillögunum á fram-
kvæmdaáætlun.
Mismunandi friðlýsingar
Aðallega eru tvær aðferðir not-
aðar við verndun sérstæðra og mik-
ilvægra svæða og fyrirbæra. Annars
vegar eru afmörkuð svæði friðlýst
og gilda reglurnar þá aðeins innan
þeirra. Það er algengasta aðferðin.
Hins vegar eru vistgerðir, vistkerfi,
tegundir, steindir eða steingerv-
ingar friðaðir. Það getur til dæmis
átt við dropasteina og eru þeir þá
friðaðir hvar sem þeir finnast, eins
og Hildur Vésteinsdóttir lýsti í
erindi sínu.
Friðlýsing er ekki það sama og
friðlýsing. Það sést á fjölda flokka
sem hægt er að nota við friðlýsingu.
Þeir eru átta samkvæmt nátt-
úruverndarlögum og alls ellefu, eins
og sést á meðfylgjandi grafi.
Strangasti flokkurinn er náttúru-
vé. Surtsey myndi falla undir þann
flokk ef verið væri að friðlýsa hana
nú. Mjög takmörkuð umferð er leyfð
um slík svæði. Fólkvangur er á hin-
um endanum. Þeir eru oft friðlýstir
að frumkvæði sveitarfélaga til að
auðvelda almenningi aðgengi að
náttúru- og menningarminjum í
nánd við þéttbýli. Urriðakotshraun í
Garðabæ sem ætlunin er að friðlýsa
er gott dæmi um það.
Samráð er mikilvægt
Frá því tillaga er lögð fram og þar
til friðlýsing er auglýst getur liðið
langur tími, eitt ár að lágmarki.
Samráð og kynning er mikilvægur
hluti af ferlinu og tekur sinn tíma.
Þegar friðlýsing hefur verið aug-
lýst er svæðið komið á ábyrgð rík-
isins og þá er skipaður nýr sam-
starfshópur sem gerir tillögur að
stjórnunar- og verndaráætlun og að-
gerðaáætlun um uppbyggingu inn-
viða og fjármögnun hennar.
15-20 ný svæði friðlýst
 Ellefu friðlýsingar auglýstar í tíð núverandi ríkisstjórnar og fjöldi mála í undirbúningi
 Nú eru á annað hundrað friðlýst svæði og mörg eru að bætast við  Reglur eru misjafnlega strangar
Friðlýsingar í vinnslu og auglýstar friðlýsingar 2018-2020
Friðlýsingar í tíð núverandi ríkisstjórnar Í vinnslu hjá Umhverfisstofnun
Almennt friðlýsingarferli
Tillaga
kemur
fram
Skipaður
samstarfs-
hópur
Lögbundið
þriggja mánaða
kynningarferli
Tillögu
vísað til
ráðherra
Unnin tillaga að frið-
lýsingarskilmálum
og mörkum svæðisins
Mat á
verndar-
gildi
Samráð
við hags-
munaaðila
Unnið úr
athuga-
semdum
Ráðherra
tekur loka­
ákvörðun
Áform um friðlýsingu
kynnt ef svæði er ekki
á framkvæmdaáætlun
* Frumvarp lagt fram á Alþingi
Heimild: Umhverfisstofnun,
umhverfisráðuneyti
Friðlýsingaflokkar
Náttúruvé Óbyggð víðerni
Þjóðgarðar Náttúruvætti Friðlönd
Landslagsverndarsvæði Verndarsvæði
með sjálfbærri nýtingu náttúruauðlinda
Náttúruminjar í hafi Fólkvangar
Svæði í verndarflokki rammaáætlunar
Friðlýsing heilla vatnakerfa
Akurey á Kollafirði (2019)
Friðland
Vatnajökulsþjóðgarður
Tvær stækkanir
Jökulsá á Fjöllum
Rammaáætlun
Þjórsárdalur (2020)
Landslagsverndarsvæði
Gjástykki
Rammaáætlun
Brennisteinsfjöll
Rammaáætlun
Goðafoss
Náttúruvætti
Geysir
Náttúruvætti
Kerlingarfjöll
Landslagsverndarsvæði
Búrfell, Búrfellsgjá, Selgjá
Náttúruvætti
Hlið, fólkvangur á Álftanesi
Breyting á mörkum
Í vinnslu í ráðuneyti
Vestmannaeyjar
Búsvæði fugla
Votlendi við Fitjaá í Skorradal
Friðland
Látrabjarg
Búsvæði fugla
Vatnasvið Hólmsár í
Skaftárhreppi
Rammaáætlun
Vatnasvið Jökulsár og
Hvítár, Árnessýslu
Rammaáætlun
Vatnasvið Markarfljóts
Rammaáætlun
Vatnasvið Tungnaár
Rammaáætlun
Hálendisþjóðgarður*
Stofnun þjóðgarðs
Jörðin Drangar á Ströndum
Óbyggð víðerni
Flatey á Breiðafirði
Endurskoðun
Gerpissvæði
Gróður o.fl.
Geysir háhitasvæði
Rammaáætlun
Kerlingarfjöll háhitasvæði
Rammaáætlun
Látraströnd – Náttfaravíkur
Verndarsv. með sjálfb. nýtingu
Lundey á Kollafirði
Fuglar
Reykjatorfan í Ölfusi
Ágangur ferðamanna
Skógafoss og nágrenni
Endurskoðun
Urriðakotshraun í Garðabæ
Fólkvangur
Varmárósar í Mosfellsbæ
Endurskoðun
Verndarsvæði norðan
Dyrfjalla og Stórurð
Jarðmyndanir, landslag
Þjóðgarður á
sunnanverðum Vestfjörðum
Stofnun þjóðgarðs
Þjóðgarðurinn
Snæfellsjökull
Stækkun
Verkefni á byrjunarstigi
Langanes
Menningar- og náttúruminjar
Borgarvogur í Borgarbyggð
Leirur og fuglalíf
Grótta á Seltjarnarnesi
Endurskoðun
Hellarnir í
Þeistareykjahrauni
Hraunhellar
Fólkvangurinn í
Garðahrauni efra
Möguleg stækkun
24 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 3. DESEMBER 2020
Stærðir: 36-41
Verð: 14.995.-
Vnr. RIEZ9534-24
Stærðir: 36-42
Verð: 17.995.-
Vnr. RIEZ9531-00
Rieker dömu kuldaskór
Stærðir: 36-41
Verð: 19.995.-
Vnr. RIEX2660-00
Stærðir: 37-41
Verð: 14.995.-
Vnr. RIEZ2433-00
S K Ó V E R S L U N
STEINAR WAAGE
KRINGLAN - SMÁRALINDFRÍ HEIMSENDING
Margvíslegar
ástæður eru
fyrir því að
Guðmundur
Ingi Guð-
brandsson
umhverf-
isráðherra
leggur
áherslu á
friðlýsingar.
Hann segir
mikilvægt að ganga ekki á
gæði náttúrunnar en einnig
fylgi friðlýsingum efnahagsleg
tækifæri og störf um allt land.
„Ég er einlægur náttúru-
verndarsinni og tel mikilvægt
að við göngum þannig um að
við skerðum ekki gæði náttúr-
unnar. Náttúran hafi ákveðinn
rétt til að þróast eftir eigin lög-
málum. Mér finnst mikilvægt
að friðlýsa einstæða náttúru,“
segir Guðmundur Ingi.
„Í öðru lagi legg ég áherslu á
friðlýsingar vegna þess að
þeim fylgja efnahagsleg tæki-
færi. Rannsóknir erlendis og
hér heima sýna þetta, ekki síst
fyrir fólkið sem býr næst frið-
lýstum svæðum. Þá eru þessi
svæði dreifð um allt land og
skapa opinber störf. Ég tel mik-
ilvægt að við fjölgum störfum,
ekki síst fyrir menntað fólk úti
um allt land, því það styrkir
byggðirnar,“ segir ráðherra.
Hann lýsir þeirri skoðun
sinni að stofnun hálendis-
þjóðgarðs sé stærsta friðlýs-
ingarmálið nú um stundir en
hann hefur einmitt kynnt frum-
varp um hann sem lagt hefur
verið fram á Alþingi. Getur
þess jafnframt að nokkrir mik-
ilvægir staðir hafi verið frið-
lýstir og þá sé komið vel á veg
að friðlýsa orkukosti í vernd-
arflokki rammaáætlunar.
Tekur tíma að koma í gang
Honum finnst friðlýsingar-
átakið sem unnið hefur verið
að ganga vel. „Við tókum upp
nýtt verklag. Ráðuneytið og
Umhverfisstofnun eru með
teymi í friðlýsingum og stór-
aukið fjármagn hefur verið sett
í verkefnið. En það tekur vissu-
lega tíma að koma friðlýsing-
arhjólinu aftur af stað.“
Ekki gengið
á náttúruna
UMHVERFISRÁÐHERRA
Guðmundur Ingi
Guðbrandsson