Morgunblaðið - 03.12.2020, Blaðsíða 58

58 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 3. DESEMBER 2020
EIN STÓR
FJÖLSKYLDA
Hver einasti meðlimur Colgate-fjölskyldunnar
finnur tannbursta, tannkrem og aðrar tannhirðu-
vörur við sitt hæfi.Velkomin í fjölskylduna!
Snæbirni Arngrímssyni tekstfeiknarlega vel að skapaæsispennandi ófyrirsjáan-lega fléttu í bókinni Dul-
arfulla styttan og drengurinn sem
hvarf. Bókin segir frá vinunum Millu
og Gonna, sem Milla kallar alltaf
Guðjón G. Georgsson, og því hvernig
þau takast á við
undarlega at-
burði í litla bæn-
um þeirra, Álfta-
bæ.
Heimsókn
Millu til dul-
arfullrar furst-
ynju sem er ný-
flutt í bæinn
hrindir af stað
hraðri atburða-
rás sem lesandinn getur vart slitið
sig frá. Bekkjarfélagi vinanna hverf-
ur og Milla og Gonni leggja allt kapp
á að koma honum í leitirnar á sama
tíma og þau sækja sér, leynt og ljóst,
þekkingu um hina dularfullu konu.
Á sama tíma og söguþráðurinn er
virkilega vel unninn tekst höfundi
ekki fyllilega að hnýta alla lausa
enda og lesandinn stendur að ein-
hverju leyti uppi með ósvaraðar
spurningar, t.a.m. um dularfulla veru
sem aldrei er ljóst hver er og sömu-
leiðis er þeim mikla þekkingarþorsta
sem höfundur kveikir hjá lesand-
anum um furstynjuna ekki svalað.
Bókin er augljóslega ætluð ung-
mennum en samt sem áður horfir
Snæbjörn á lesandann sem jafningja
og gefur þannig ekkert eftir, eða
frekar má segja að hann gefi ekki
upp of mikið af vísbendingum um
það sem koma skal því Snæbirni
tekst að koma lesandanum á óvart á
flestum blaðsíðum bókarinnar. At-
burðarásin er hröð og er varla að
finna málsgrein í bókinni sem hefði
mátt sleppa.
Persónusköpun í bókinni er virki-
lega góð, flestar persónurnar eru af-
ar trúverðugar og fær lesandinn að
kynnast nokkrum hliðum á þeim
persónum sem mestu máli skipta.
Þannig verða þær þrívíðar og mann-
legar og lesandinn skilur að allt fólk
hefur bæði góða og slæma eiginleika,
mannlífið sé fjölbreyttara en svo að
hægt sé að skipta því upp í fylk-
ingar.
Heilt yfir er því hiklaust hægt að
mæla með Dularfullu styttunni og
drengnum sem hvarf, sérstaklega
fyrir kröfuhörð ungmenni sem vilja
láta halda sér við efnið.
Morgunblaðið/Eggert
Snæbjörn Höfundinum „tekst feiknarlega vel að skapa æsispennandi ófyrir-
sjáanlega fléttu í bókinni,“ segir gagnrýnandinn og mælir „hiklaust“ með henni,
„sérstaklega fyrir kröfuhörð ungmenni sem vilja láta halda sér við efnið.“
Spennandi og
ófyrirsjáanleg
Skáldsaga
Dularfulla styttan og drengurinn sem
hvarf
bbbbm
Eftir Snæbjörn Arngrímsson.
Vaka-Helgafell, 2020. Innbundin, 282 bls.
RAGNHILDUR
ÞRASTARDÓTTIR
BÆKUR
Höfundur segir réttilega aðminningin um siglinguEsju til Petsamo 1940 ogheim aftur með 258 far-
þega auk 33 manna áhafnar sé nú af
eðlilegum ástæðum farin að fölna. Af
þeim sem voru um borð eru sex á lífi.
Nokkur ljómi hvíldi yfir þessu af-
reki, sem svo má kalla, því að þetta
var áhættuferð. Einn sveitungi minn
var um borð í Esju og honum var tal-
ið til tekna síðar meir að hafa siglt
með skipinu frá Petsamo.
Hér segir frá atburðum sem gerð-
ust vorið og
sumarið 1940 og
sagan nær fram
á haustið með
eftirmála um þá
sem voru fang-
elsaðir um hríð.
Þjóðverjar
gerðu innrás í
Danmörku og
Noreg 9. apríl
1940, Bretar hernámu Ísland litlu
síðar, 10. maí. Skorið var á öll hefð-
bundin tengsl. Flaggskipið Gullfoss
var í Kaupmannahöfn, skipstjóri
beið þess að leggja í hann heim –
með fulla lest af rörum fyrir hita-
veitu Reykjavíkur. Það varð aldrei.
Gamli Gullfoss hafði siglt sína síð-
ustu ferð undir íslenskum fána. Sig-
urður Pétursson, skipstjóri á Gull-
fossi, Jón Krabbe, sendifulltrúi í
Kaupmannahöfn, og Ásgeir Sigurðs-
son, skipstjóri á Esju, eru býsna
miðlægar persónur í bókinni. Sveinn
Björnsson og Vilhjálmur Finsen
diplómatar standa þeim nærri.
Allar samgöngur milli landa voru
háðar leyfum hernámsyfirvalda á Ís-
landi, í Danmörku og Noregi. Vita-
skuld kom þetta sér illa. Hér má
nefna Gísla Jónsson síðar alþingis-
mann. Hann sigldi með Gullfossi til
Hafnar í viðskiptaerindum í apríl og
ætlaði heim aftur með skipinu. Hann
komst hvergi. Eftir nokkurra mán-
aða droll í Höfn fékk hann þá hug-
mynd að kaupa vélbát – og gerði það
með Gunnari Guðjónssyni skipamiðl-
ara. Þeim tókst að herja út leyfi til að
kaupa 30 smálesta bát í Fredriks-
havn á Jótlandi, nefndu hann
Frekju, mönnuðu skipið og komust
færri með en vildu. Fimm menn
sigldu með þeim, m.a. menntaðir
skip- og vélstjórnarmenn sem kom
sér vel! Þeir lögðu upp síðla í júlí og
sigldu til Íslands um Noreg á 21 sól-
arhring. Fóru ekki úr fötum allan
tímann.
Mánuði tók að fá leyfi til að senda
Esju til Petsamo, en það hafðist eftir
að búið var að taka saman lista yfir
farþega. Ekki tókst þó betur til en
svo að Þjóðverjar neyddu Ásgeir
skipstjóra til að sigla til Þrándheims
þar sem leyfi þeirra var metið. Það
tafði ferðina og tveir íslenskir ung-
lingar komu þar um borð. Ferð 216
Íslendinga frá Höfn til Petsamo var
að sama skapi flókin, fyrst með ferju
til Malmö, lest til Stokkhólms þar
sem hópurinn átti að gista eina nótt
en þær urðu miklu fleiri vegna tafa
Esjunnar, þá aftur með lest til Rov-
aniemi en lokaspölinn, rúmlega 500
km, í rútum og var þar setið þröngt.
Í Svíþjóð bættust við 33 ferðalangar,
8 frá Noregi og einn frá Finnlandi.
Menn sátu og sváfu þétt um borð í
Esju og þar var stuð. Kvöldvökur,
stofnaður var kór, blað skrifað dag
hvern og lesið í kallkerfi skipsins,
það var dansað og sungið. Lárus
Pálsson leikari var pottur og panna í
afþreyingunni. Undir niðri bjuggu
ótti og eftirvænting. Siglingin var
hættuleg, tundurdufl alls staðar, kaf-
bátar, flugvélar á sveimi. Ekki bætti
úr skák að skipið þurfti að sveigja af
leið og sigla til Kirkwall í Orkneyjum
til þess að bresk hermálayfirvöld
gætu skoðað pappíra og farangur
fólks. Sem þau síðan gerðu ekki fyrr
en skipið kom til Reykjavíkur 15.
október. Þar fengu menn ekki að
fara frá borði nema í smáhópum eftir
yfirheyrslur og þremur farþegum
var haldið eftir, Bjarna Jónssyni
lækni sem hafði verið í forsvari fyrir
þjóðernissinna á Íslandi og ungu
mönnunum tveimur sem komu vega-
bréfslausir um borð í Þrándheimi.
Þeir voru fluttir til Englands og
haldið þar föngnum 2-3 mánuði.
Í þessa framvindu eru spunnar ör-
lagasögur um ástfangið fólk og fólk
sem sleit samvistir, um ungan Ís-
lending sem var flugumaður Þjóð-
verja, frásagnir um líf í hernumdum
löndum og margt fleira. En hvaða
fólk var þarna á ferðinni? Þver-
skurður af þjóðfélaginu er víst hægt
að segja, fólk sem hafði menntað sig
erlendis, hjúkrunarkonur, læknar,
sjómenn, saumakonur, alþingis-
maður, forstjórar, verkamenn, fólk
með börn o.s.frv. Öll þjóðin fylgdist
með afdrifum ferðalanganna.
Höfundur skrifar lipran stíl þann-
ig að frásögnin fellur vel fram með
sviðsetningum sem oft eru reistar á
líkum fremur en beinhörðum heim-
ildum en jafnan studdar tilvísunum
þannig að lesandi getur sjálfur
skyggnst um og metið. Mér finnst
þessi háttur ganga upp þótt ég hefði
orðað eitt og annað öðruvísi. Bókin
er prýðilega læsileg og spennandi og
frásögnin vel byggð, nokkuð hratt
skipt milli sviða. Myndir eru margar
með ágætum, einkum þær sem
Gunnar Cortes læknir, einn farþeg-
inn, tók á leiðinni; kápumynd hans
afbragð. Sýnilega hefur verið lögð
mikil vinna í að taka saman skrá um
farþegana og áhöfnina en seint koma
þó öll kurl til grafar í þeim efnum
nema til séu skýrslur hjá breskum
yfirvöldum um yfirheyrslur í
Reykjavíkurhöfn.
Morgunblaðið/Sigurður Bogi
Davíð Logi „Höfundur skrifar lipr-
an stíl,“ segir rýnir og að bókin sé
„prýðilega læsileg og spennandi og
frásögnin vel byggð“.
Petsamo – Frægasta ferð Esju
Sagnfræði
Þegar heimurinn lokaðist –
Petsamo-ferð Íslendinga 1940
bbbbn
Eftir Davíð Loga Sigurðsson.
Sögur 2020. Innbundin, 319 bls.
SÖLVI
SVEINSSON
BÆKUR
Hljóðleikhús Þjóðleikhússins flytur í
kvöld kl. 20 Nýársnóttina eftir
Indriða Einarsson í leikstjórn Hörpu
Arnardóttur. Nýársnóttin var fyrst
frumsýnd á annan í jólum árið 1907
hjá Leikfélagi Reykjavíkur og var
síðar opnunarsýning Þjóðleikhússins
20. apríl 1950. Í tilkynningu frá leik-
húsinu segir að verkið fjalli um bar-
áttu manna og álfa og að undra- og
kynjaveröld verksins sé mörgum enn
í fersku minni.
Í hlutverkum konungshjóna álfa-
heima eru Steinunn Ólína Þorsteins-
dóttir og Hilmir Snær Guðnason, en
aðra álfa leika Ebba Katrín Finns-
dóttir, Hildur Vala Baldursdóttir,
Hilmar Guðjónsson, Jörundur Ragn-
arsson, Stefán Hallur Stefánsson og
Þórey Birgisdóttir.
Í hlutverkum mannfólksins í verk-
inu eru Arndís Hrönn Egilsdóttir,
Arnmundur Ernst Backman, Birgitta
Birgisdóttir, Oddur Júlíusson, Ólafía
Hrönn Jónsdóttir, Sigurður Sigur-
jónsson, Vigdís Hrefna Pálsdóttir og
Þröstur Leó Gunnarsson.
Sem fyrr má hlusta á flutninginn á
bæði á vef og facebooksíðu Þjóðleik-
hússins.
Nýársnóttin flutt í kvöld
Morgunblaðið/Kristinn
Leikstjórinn Nýársnóttin á sérstakan stað í hjarta Hörpu Arnardóttur.