Skólavarðan - 2018, Qupperneq 4

4 SKÓLAVARÐAN VOR 2018
Ragnar Þór
Pétursson
formaður KÍ
Margt er kennurum vitlausara en að lesa hundrað ára gamlar greinar
um skólamál. Það getum við auðveldlega gert því Landsbókasafn
Íslands hefur gert þær margar aðgengilegar á vef sínum. Prentmáli
síðustu aldar hefur að verulegu leyti verið bjargað. Við slíkan lestur
áttar maður sig fljótt á því að það sem hugsað er um menntamál í dag
er, í öllum meginatriðum, það sama og hugsað var fyrir heilli öld.
„Það er auðvitað, að blaðið mun af fremsta megni styðja að um­
bótum að kjörum kennara. Það er einhver allra brýnasta nauðsynin.
En kennurum má ekki heldur gleymast það, hverjar skyldur þeir hafa
tekið á sig með því einu að gefa kost á sér í kennslu. Kjörin eru ill. En
kennslan má ekki fara eftir kaupinu.“
Þetta skrifaði Jón Þórarinsson fræðslumálastjóri í fyrsta leiðar­
anum sem skrifaður var til kennara eftir að þjóðin varð fullvalda fyrir
hundrað árum. Á öndverðri síðustu öld þótti fullkomlega eðlilegt að
kennsla væri illa launuð. Hún fór fram á veturna og á veturna var
vinnuafl ódýrt. Þetta er enda þjóðin sem hélt því fram fullum fetum,
og gerir sumpart enn, að bókvitið verði ekki í askana látið. Þess vegna
þurfti að brýna fyrir kennurum að virðingin fyrir starfinu kæmi að
mestu leyti innanfrá.
Talandi um bókvit. Sjálft fullveldisárið sat íslenskur unglingur
við skriftir og kláraði sína fyrstu skáldsögu. Hann átti eftir að verða
heimsfrægur rithöfundur. Stolt þjóðar sinnar. Fyrsta skáldsagan fjall­
ar um sterkefnaðan mann með rómantískar hugmyndir um dásam­
legt brauðstrit í íslenskri sveit og stúlku sem elskar hann en vill að
þau fari saman og rannsaki heiminn. Ástin sigrar í sögunni. Mað­
urinn elskar sveitina og stúlkan elskar manninn – og því gerast þau
bændur og fara ekki neitt. Bóndi er bústólpi – og bú er landstólpi.
Mig langar afar mikið að eyða hér nokkrum orðum í Stefán
Hannesson sem fæddist í íslenskri sveit um miðjan mars árið 1876.
Hann var sonur bláfátækra hjóna. Fram yfir fermingu var hann á
sveitarframfæri. Honum var ekki ætlað að erfa bústofn eða jörð.
Þess í stað tók hann ungur að sér kennslu barna í sveitinni. Það þótti
ekki sérlega virðingarverð staða og launin voru ömurleg. Hann gafst
þó ekki upp. Hann lauk nokkrum árum seinna kennaraprófi frá
Flensborgarskólanum og kenndi sleitulaust fram á gamalsaldur.
Þegar Stefán Hannesson dó hafði hann skrifað fjölda greina
um skólamál og kennslu. Margar þeirra eru afbragðsgóðar og
nútímalegar með afbrigðum. Hann ferðaðist um og hélt erindi um
skóla- og samfélagsmál. Hann talaði yfir forsetanum. Hann talaði
í útvarpið. Hann fékk fálkaorðuna. Mestu skipti þó að hann hafði
komið að námi fjölda barna sem mundu eftir honum sem hlýjum og
hugmyndaríkum kennara. Í endurminningum nemenda hans stóð
skólahúsið ævinlega í bjarma þeirra fjölmörgu ævintýra sem Stefán
hafði sagt þeim. Úti á vellinum fór hann í boltaleiki með börnunum
og við hlið skólans lét hann þau rista stóra mynd af Íslandi með
fjöllum og fossum og vötnum því kort voru takmörkuð – en ímynd­
unaraflið ekki.
Stefán ólst upp við basl en leyfði baslinu ekki að skilgreina sig
eða smækka. Hann gekk til liðs við hina nýju stétt kennara. Með
honum óx virðing stéttarinnar. Meðan hann var enn mjög ungur
skrifaði hann magnaða hugvekju til starfssystkina sinna. Hann benti
á að enginn væri annars bróðir þegar kæmi að skiptingu samfélags­
gæðanna. Bændur myndu hugsa um landbúnaðinn og sjómenn um
sjávarútveginn. Um kennara þyrftu kennarar sjálfir að hugsa.
„Vjer verðum að bindast samtökum,“ sagði hann. „Stofnum
kennarafjelög um alt land, það er fyrsta sporið í áttina. [...] En vjer
erum ekki komnir að takmarkinu! Þetta er aðeins spor í áttina. Það
er engin trygging fyrir, að slík smáfjelög geti verndað rjett meðlima
sinna. Til þess eru þau of fámenn, of veik, þess vegna þurfum vjer að
mynda kennarasamband um land alt; það er næsta sporið. Smá­
fjelögin eiga að taka höndum saman, verða eitt stórt fjelag; þetta á
ekki að verða einhverntíma heldur sem allra fyrst. Kennarasamband
landsins á að taka þar við, sem orka kennarafjelaganna þrýtur. Það á
að vera þeim til aðstoðar og verndar. [...] Krafturinn býr í sjálfum oss.
Vjer þurfum aðeins að fá tækifæri til þess að nota hann, beita honum,
verða samtaka, samhuga. Vjer þurfum að hittast að máli, hafa áhrif
hvert á annað vekja öflin sem í oss leynast.“
Þegar Stefán Hanneson, einn af merkum frumkvöðlum
íslenskrar kennarastéttar, dó titlaði Morgunblaðið hann bónda.
Það hefur lengi þótt fínna að rækta fé en fólk á Íslandi.
Skólavarðan er Kennarasambandi Íslands dýrmæt. Í gegnum
hana fær kennarastéttin tækifæri til að virkja þann kraft og þá orku
sem í henni býr. Hún segir frá starfi okkar. Hún á að hafa áhrif á
okkur og við á hana. Aðeins með faglegri samræðu getum við orðið
samtaka og samhuga. Eftir önnur hundrað ár munu kennararnir sem
þá eru uppi geta leitað í þennan sjóð. Það er okkar að sjá til þess að
hann sé jafn ríkulegur og sá sem skilinn var eftir handa okkur. Það er
okkar að sjá til þess að virðing okkar fyrir starfinu og okkur sjálfum
skíni þá í gegnum skrifin.
Mig langar að nota þetta tækifæri til að færa Stefáni Hannessyni
kennara síðbúnar þakkir frá Kennarasambandi Íslands sem mun gera
sitt allra besta til að standa undir því trausti sem hann bar til þess.
„Vjer verðum að
bindast samtökum“
Birgðastöð
Hafnarfjarðarhöfn
Kaplakrika
Kópavogsbraut
Búðakór
BYKO Breidd
Bíldshöfða
Mosfellsbæ
Öskjuhlíð
Skeifunni
Skúlagötu
Sprengisandi
Mosfellsbæ
Hveragerði
Akureyri
(Glerártorgi und
Baldursnesi)
Egilsstöðum
Fagradals-
braut 15
Borgarnesi
Stykkishólmi
Reykjanesbæ
Selfossi
Reykjavík
-10 kr.
Með KÍ dælulykli Atlantsolíu fá félagsmenn 10 kr. afslátt
á öllum sjálfsafgreiðslustöðvum félagsins.
Á afmælisdegi dælulykilshafa veitir dælulykill 16 kr. afslátt.
Sæktu um lykil eða uppfærðu afsláttarkjörin á www.ki.is
„Það hefur lengi
þótt fínna að rækta
fé en fólk á Íslandi.“