Fiskifréttir


Fiskifréttir - 08.06.2001, Blaðsíða 35

Fiskifréttir - 08.06.2001, Blaðsíða 35
34 FISKIFRÉTTIR 8. júní 2001 FISKIFRETTIR 8. júní 2001 35 Halaveðrið Texti: Steinar J. Lúðvíksson Eitt mesta skaðaveður sem gengið hefur yfir ísland gerði dagana 7. og 8. febrúar árið 1925. Þá voru margir íslenskir togarar að veiðum á Halamiðum. Sjómenn, sem höfðu þó marga hildi háð, voru sammála um að slíkan veðurofsa hefðu þeir aldrei upplifað. Á skammri stundu varð sjólagið þannig að ekki er hægt að lýsa því með orðum. Allir tog- ararnir sem þarna voru urðu fyrir meiri eða minni áföllum og sjómennirnir börðust upp á líf og dauða í tugi klukkstunda við að reyna að bjarga sjálfum sér og skipunum. Oft var að- eins bláþráður milli lífs og dauða. Þegar veðri slotaði og skipin tóku að tínast til hafnar voru sum þeirra mjög mikið löskuð. Og tveir togaranna, Leifur heppni frá Reykjavík og Fieldmarshall Robertson, komu aldrei að og ekkert fannst sem bent gat til afdrifa þeirra. Með þeim fórust 62 íslendingar og 6 Bretar. í óveðrinu fórst einnig vélbáturinn Sólveig með 6 mönnum og fimm manns, þar af tvö börn, urðu úti. Þá mun breskur togari hafa farist í hafi milli íslands og Bretlands með allri áhöfn, 24 mönnum. Alls varð því þetta ofsaveður sem æ síðan hefur verið kallað HALAVEÐRIÐ, rúmlega eitt hundrað manns að fjörtjóni. Vart fer á milli mála að Halamið út af Vestfjörðum eru þau mið við íslandsstrendur sem hvað mestan afla hafa gefið í gegnum tíðina. 0- hugsandi er að segja til með nokk- urri vissu hversu mikið hefur feng- ist þar úr sjó þótt ekki væri nema af þeirri ástæðu einni að Islendingar hafa sannarlega ekki setið einir að hitunni á þessum miðum heldur voru þau lengi vel einnig mikið sótt af fiskiskipum annarra þjóða. Þarna hefur fengist óhemju afli á tiltölulega litlu svæði og þótt ekki séu til um það nákvæmar skýrslur þá er vitað að á ákveðnu árabili voru um 2/3 aflans sem íslenskir togarar öfluðu fengnir þarna. Hvenær Halamiðin uppgötvuð- ust og fengu nafn sitt er heldur ekki vitað. Sennilegt er þó að að menn hafi haldið á þessar slóðir á löngu liðnum tíma strax og skip voru búin til þess að halda svo langt. Það hefur löngum verið eðli fiski- manna að leita fyrir sér á nýjum slóðum þegar afli bregst á þeim miðum sem þeir sækja mest á og þá hefur oft verið teflt í tvísýnu. Björgina varð að færa að landi, hvað sem það kostaði. Það var í árdaga íslenskrar tog- araútgerðar sem Halamiðin urðu fyrst verulega nafnkunn og fyrst fer sögum af togveiðum íslenskra skipa þarna árið 1911. Kom það ekki til af góðu að íslenskir togarar hófu þar veiðar, heldur var það fyrst og fremst vegna þess að hinar hefðbundnu togslóðir voru orðnar svo þétt setnar, aðallega af erlend- um skipum, að íslensku skipin beinlínis hröktust þaðan. Var það einkum á vorin sem slíkur sægur erlendra skipa var á togslóð, t.d. í Faxaflóa, að íslensku togaraskip- stjórarnir lögðu ekki í að fara þang- að. Á bestu miðin fyrir sunnan land og út af Austfjörðum var einnig fast sótt, einkum af Englendingum, en það voru hins vegar Frakkar sem sóttu mest á miðin í Faxaflóa. Togaraflotinn endurnýjaður Um það leyti sem togveiðar ís- lenskra skipa á Halamiðum hófust fyrir alvöru voru að verða umtals- verðar breytingar í togaraútgerð á íslandi. Hún var búin að slíta barnsskónum, menn höfðu vaxandi trú á því að togveiðarnar yrðu það sem koma skyldi og framsæknir út- gerðarmenn gerðu allt hvað þeir gátu til þess að eignast eða fá til landsins togara. Notuðu menn gjarnan tækifærið þegar útgerðar- menn, t.d. í Bretlandi, voru að end- urnýja skip sín og keyptu gömlu togaranna þeirra til landsins. Und- antekning á þessu sviði var Alli- ance félagið í Reykjavík. Það hafði látið smíða fyrir sig togarann Jón forseta, sem kom til landsins árið 1907, og ákvað að fara sömu leið er það bætti við flota sinn. Næsta skip þess var togarinn Skúli fógeti sem kom til landsins árið 1911. Báðir þessir togarar þóttu taka fram flestum hinum íslensku tog- urunum. En það voru fleiri skip en Skúli fógeti sem bættust í togaraflotann árið 1911. Snemma á árinu festi íslandsfé- lagið, sem Jes Zimsen, Þorsteinn Þorsteinsson, Hjalti Jónsson (Eld- eyjar-Hjalti) og fleiri stóðu að, kaup á stórum togara, Lord Nelson. Hlutafélagið Draupnir keypti tog- ara, sem fékk nafnið Snorri goði, og Pétur A. Ólafsson á Patreksfirði keypti togarann Eggert Ólafsson, auk þess sem Th. Thorsteinsson, útgerðarmaður í Reykjavík, leigði tvo togara frá Aberdeen. Voru það því hvorki fleiri né færri en sex skip sem bættust við flotann og þótti sumum djarflega teflt í fram- sókninni og var því raunar spáð, af andstæðingum togaraútgerðarinn- ar, að allur þessi skipafloti yrði fljótur að þurrka upp miðin við ís- land og að útgerðir þeirra myndu fara á hausinn áður en langt um liði. Flóinn fullur af frönskum skipum Og víst var að sumum þótti þröngt um sig. Guðmundur Guð- mundsson, skipstjóri frá Móum á Kjalarnesi, segir frá því í grein sem hann skrifaði í Sjómannablaðið Víking í desember árið 1945 að þegar þetta gerðist hafi hann verið skipstjóri á togaranum Snorra Sturlusyni. Þegar vorvertíðin hófst hafi íslensku togararnir ætlað að fara á miðin í Faxaflóa en flóinn var þá fullur af frönskum skipum þannig að lítt var hægt að afhafna sig. „Hugðu því flestir til að reyna við Austurland, því að heyrst hafði, að enskir togarar fiskuðu þar vel um þennan tíma árs, en fiskur var þar frekar smár.” Guðmundur segir síðan frá því að 20. maí hafi hann farið austur fyrir land og reynt þar fyrir sér. Fékk hann þar sæmilegan afla af Togarinn Snorri Sturluson. Undir skipstjórn Guðmundar Guð- mundssonar frá Móum var hann einn fyrsti íslenski togarinn sem reyndi fyrir sér á hinum eiginlegu Halamiðum. Þóröur haföi veriö háseti á bandarísku lúöuveiöi- skipi sem veiddi viö Vest- firöi. Hann sagöist trúa því aö fisk væri aö finna noröaustur af Horni. Þar heföu Kanarnir fengiö þorsk á lúöulóöirnar. Þórður Sigurðsson. Slík sjón sem þessi var algeng þegar togararnir stunduðu vetrarveiði á Hahniðum. Sjómenn komust fljótt að raun um það að þarna úti var sannkallað veðravíti. HALAVEDRID áx.--—sí Halamið, eins og þau voru teiknuð inn á kort í bók Bjarna Sæmunds- sonar, Fiskarnir. Þarna fékkst sum árin allt að 2/3 hlutar þess afla sem íslensku togararnir öfluðu. - áriö 1925 varö um 100manns aö fjörtjóni smáfiski, en varð að halda aftur til Reykjavíkur eftir nokkurra daga viðdvöl á miðunum, þar sem vél skipsins bilaði og nauðsynlegt var að fá gert við hana. Tók það nokkra daga og því komið fram í júnímán- uð er skipið var aftur tilbúið til veiða. Ekki leist Guðmundi á að fara aftur austur þar sem þar var veitt á svo miklu dýpi að togbúnað- ur Snorra Sturlusonar hentaði illa. Ákvað hann að halda til Vestfjarða og hefur sjálfsagt á leiðinni út Fló- ann siglt fram hjá „Fransmanna- farganinu” sem sat þar enn þá sem fastast. Þegar komið var vestur reyndi Guðmundur fyrir sér báðum megin við Isafjarðardjúp, djúpt og grunnt, en aflinn var lítill. Einhverju sinni er þeir á Snorra Sturlusyni voru að kippa fór Guð- mundur að spjalla við hásetann sem var við stýrið. Sá hét Þórður Sigurðsson og hafði verið sjómað- ur frá blautu barnsbeini, fyrst á skútum en síðan hafði Þórður reynt það sem fáir Islendingar höfðu þá gert - hann hafði ráðið sig á skip hjá útlendingum sem stunduðu hér veiðar. Hafði hann verið háseti á bandarísku lúðuveiðiskipi sem hélt út við Vestfirði og fór hann að segja Guðmundi frá þeim veiðum og gat þess að hann gæti vel trúað því að fisk væri að fmna norðaust- ur af Horni. Þar hefðu Bandaríkja- mennirnir oftsinnis fengið góðan þorskafla á lúðulóðir sínar. Sjálf- sagt hefur Guðmundur hugsað sem svo að ekki væri miklu fórnað þótt haldið væri á þessar slóðir og reynt þar fyrir sér í því aflaleysi sem hann var að glíma við. Skoðuðu hann og Þórður þau sjókort sem fyrir hendi voru og settu síðan kúr- sinn þangað sem Þórður hafði ver- ið með Bandaríkjamönnunum forðum og köstuðu þar. Þarf ekki að orðlengja það að þarna fékk Snorri Sturluson svo góðan afla að skipið var fyllt á örfáum dögum. Á leiðinni til lands spurði Guðmund- ur Þórð hvort hann teldi að á þess- um slóðum kynnu að vera önnur mið, sem íslenskir togarar hefðu ekki sótt á til þessa. Svaraði Þórð- ur því til að bestu miðin sem Bandaríkjamennirnir hefðu veitt á væru við vestanvert Djúpið, alveg úti í kanti. Sagði Þórður að þar gengi tangi til aust-norðausturs út í Isafjarðardjúpið og þar hefði feng- Guðmundur Jónsson, sem lengi var skipstjóri á Skallagrími og var oft kenndur við skipið var einn þeirra sem snemma reyndi fyrir sér á Halamiðum. Guð- mundur kom við sögu þegar týndu togaranna tveggja var leitað. ist mjög góður afli. Hann taldi hins vegar líklegt að botninn á þessu svæði væri slæmur og hafði einnig á orði að það væri ekki heiglum hent að halda út á þessu svæði þar sem þarna væri mikill straumur og mjög illviðrasamt. Bölvuðu yfír að hafa asnast svona langt Um svipað leyti og Snorri Sturluson var í framangreindum veiðitúr reyndi annar íslenskur tog- ari fyrir sér á óhefðbundnum slóð- um þar vestra. Þetta var togarinn Freyr frá Reykjavíkur. Skipstjóri á honum var Jóel Kr. Jónsson sem hafði orð á sér fyrir að vera mjög duglegur og framsækinn maður og óhræddur að reyna nýjar slóðir. Stýrimaður hjá honum var Guð- mundur Jónsson frá Reykjum, sem síðar varð einn kunnasti togara- skipstjórinn á Islandi. I grein sem Guðmundur skrifaði í Sjómanna- blaðið Víking um upphaf togveiða á Halanum segir hann m.a.: „Skipstjóri hafði oft á orði við mig, að sig langaði að reyna þarna vestan við Djúpálinn, sér litist vel á að þar væri fiskisæld. Ég tók vel í það, og sagði sem var, að mér sýndist það sama. Þetta var langt úr leið frá venjulegum fiskisvæðum í þá daga, en samt varð það úr, einn daginn í góðu veðri, að farið var út og kastað. En þegar trollið kemur upp aftur, þá er sama og ekkert í pokanum, og bölvuðum við mikið yfir að hafa asnast svona langt frá veiðistöðvunum, og lofuðum há- tíðlega að fara ekki þangað út í bráð.” En ekki leið þó á löngu uns ís- lensku togararnir héldu aftur á þessar slóðir og á árinu 1912 voru farnir nokkrir túrar á það svæði sem sjómenn kölluðu síðar „Halatoppinn”. Fengu þeir þar sæmilegan afla á 80-90 faðma dýpi en helsta vandkvæðið við veiðarn- ar var að botninn var mjög grýttur og ósléttur og því sífellt tjón á veiðarfærum, auk þess sem menn fengu fljótt að kynnast þarna mis- jöfnum veðrum. Undruðust margir hversu sjó stærði ótrúlega mikið á skömmum tíma á svæðinu og þarna gat verið haugasjór þótt sæmilegt veður væri þegar dró nær landi. Næstu árin var farinn túr og túr á svæðið en um veiðar á hinum eig- inlegu Halamiðum var þó ekki að ræða fyrr en síðar. Guðmundur Guðmundsson segir frá því að um Þegar veiöar hófust á Halamiöum var botninn þar mjög grýttur og rifnuöu vörpurnar oft í hengla. En smátt og smátt fóru þær aö slétta botninn þótt alltaf lentu menn í því ööru hverju aö festa og rífa vörp- urnar. jólaleytið 1915 hafi hann verið að veiðum út af Skálavík en lítinn sem engan afla fengið. Þótti honum ó- vænlega horfa með túrinn og fór að hugleiða hvernig mælti bjarga hon- um. „Datt mér þá í hug mið það, sem Þórður hafði talað um 1911, út með Djúpinu og var nú ákveðið að reyna þar þegar lygndi. Um kl. 3 um morguninn var vindur nokkru hægari, og hafði mig dreymt fiski- lega um nóttina. Var þá akkerum létt og haldið út. Þótti það æði langt að halda fimm tíma beint til hafs. Austan stormur var, en fór heldur lygnandi. Klukkan 10 f.h. var kastað á 85 faðma dýpi, mjög nálægt þeim slóðum, sem Þórður hafði lýst. Var þar ágætur afli, en ekki þó mok. Komust við á um eða yfir 100 faðma og var þar mikið af karfa. Héldum við okkur á 85-90 föðmum og rifum ekki mjög mik- ið. Aflinn var vænn þorskur og mjög mikið af smá- og stofnlúðu.” Guðmundarnir halda á Halann Af þessari frásögn Guðmundar má marka að í þessum túr hafi hann togað út á það svæði sem síð- ar fékk nafnið Halamið. Það var þó ekki fyrr en fimm árum síðar, eða árið 1921, sem veiðar þar hófust fyrir alvöru og enn á ný voru það sömu menn og áður hafa verið nefndir sem höfðu þar frumkvæð- ið, Guðmundur Guðmundsson og Guðmundur Jónsson. Ber þeim saman í frásögnum sínum í Víkingi af því hvemig þessar veiðar komu til. Segir Guðmundur Guðmunds- son að hann hafi verið að reyna fyr- ir sér á Hornbanka og víðar fyrir vestan en fiskur hafi verið tregur. Datt honum þá í hug að reyna fyrir sér þar sem hann hafði fengið góð- an afla um jólaleytið 1915, hélt þangað og kastaði á dýpra vatni en hann hafði gert þá. Hitti hann þar strax á mokafla af þorski og getur þess að hann hafi fengið 6-7 poka eftir 30 mínútna tog. Ákvað hann að reyna fyrir sér aðeins austar og segir síðan svo frá: „Þegar komið var austur á kant- inn mættum við þar Skallagrími; skipstjóri á honum var Guðmundur Jónsson á Reykjum. Töluðum við saman, og sagðist hann hvergi hafa fengið fisk, en ég sagði honum frá afla þeim, sem við höfðum fengið þar úti. Ákváðum við að halda þangað út aftur og var svo snúið við og byrjað á nýjan leik. Var þá komið besta veður og hélst í næstu 4-5 daga, og bætti það mjög að- stæður allar. Aldrei áður hafði ég þá komist í annað eins netarifrildi og festur og aldrei í annað eins mok af fiski, þegar vel gekk, 2-3 og máske 7-8 pokar eftir 20-30 mínút- ur. Komum við svo þarna niður á kantinum sínu duflinu hvor, og fór þá heldur að minnka rifrildi, en var þó alltaf mjög mikið. Afli virtist bestur á 115-120 föðmum, oft hreinn þorskur. Ekki var asafiski nema á þessu dýpi. Vöruðum við okkur ekki á hve kanturinn sveigði mikið til norðurs; héldum fyrst að hann mundi vera A.N.A., en hann reyndist liggja miklu meira til norðurs. Hefði þá komið sér vel að hafa dýptarmæli. Héldum við svo

x

Fiskifréttir

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Fiskifréttir
https://timarit.is/publication/1594

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.