Fiskifréttir - 08.06.2001, Blaðsíða 40

40
FISKIFRETTIR 8. júní 2001
Halaveðrið
Frá Hafnarfjarðarhöfn árið 1925. Eftir að Hellyerútgerðin hóf þar starfsemi var oft mikið um að vera.
Þarna eru fjórir togarar og flutningaskip við bryggju.
Elías Benediktsson. Hann og
Kristján Guðmundsson unnu ó-
trúleg þrekvirki þegar verst
horfði um borð í Agli Skalla-
grímssyni.
starfa við að verja skipið áföllum,
en ekkert lát var á veðurofsanum
og sjóganginum. Seinni hluta næt-
ur keyrði um þverbak. Töldu menn
þá að Egill Skallagrímsson væri
kominn í röstina sem myndast þar
sem Golfstraumurinn og Pól-
straumurinn mætast en þar mynd-
ast oft gífurlegir straumhnútar,
jafnvel í kyrru veðri.
Barátta upp á líf
og dauða
Eftir að skipið hafði verið í þess-
um ólgupotti skamma stund varð
það fyrir miklu áfalli. Gífurlegur
brotsjór skall á það stjómborðs-
megin og kastaði því algjörlega
yfir á bakborðshliðina. Við áfallið
brotnuðu allar rúður í brúnni og
fylltist stýrishúsið af ísköldum sjó.
Mennirnir sem þar vom köstuðust
allir yfir í bakborðsþilið en enginn
hlaut þó teljandi meiðsli. Við áfall-
ið fóru báðir björgunarbátarnir fyr-
ir borð og má til marks um afl
brotsins hafa að bátarnir kipptu
með sér bátsuglunum upp úr stýr-
ingum sínum á bátaþilfarinu.
Snæbjörn skipstjóri var niðri í
káetu sinni er skipið fékk á sig
brotið og fossaði sjórinn þangað
niður. Varð hann að hafa sig allan
við að komast upp á móti flaumn-
um. Fyrstu viðbrögð hans, þegar
upp var komið, var að gefa skipun
um að leggja stýri skipsins á bak-
borða og binda það fast.
Þótt tryggilega hefði verið geng-
ið frá öllu er skipið var gert sjóklárt
var afl brotsins svo mikið að það
reif lausan bobbing sem bundinn
var á þilfarinu og skall hann á lúk-
arshurðinni og braut hana í mask.
Streymdi sjór ofan í lúkarinn og
þeim sem þar voru datt ekki annað
í hug í fyrstu en að skipið væri að
fara niður. Fyrsta hugsun þeirra var
að reyna að komast aftur í og það-
an niður í lestarnar - eina vonin
væri að það tækist að kasta til í
skipinu og rétta það áður en næsta
ólag riði á því. Og þótt skipið lægi
nær algjörlega á hliðinni og það
sem upp úr stóð væri ein klakahella
tókst svo vel til að þeim sem voru
frammi í tókst að komast aftur í yf-
irbygginguna, öllum nema einum
sem var lasinn og treysti sér ekki í
þessa hættuför.
Engar skipanir voru gefnar. Allir
vissu hvað gera þurfti og reyndu
mennirnir að komast niður í aftur-
lestina gegnum göng sem lágu
þangað frá kyndistöðinni. En það
var hægara sagt en gert. Mikill sjór
var kominn í skipið og lúga sem
var milli kyndistöðvarinnar og lest-
arinnar hafði skorðast svo föst að
engin leið var að hreyfa hana. Eftir
nokkra mæðu tókst þó að brjóta
hana upp og komast inn í lestina
þar sem mennirnir hófust þegar
handa við að kasta til fiski frá bak-
borða yfir í stjórnborðsstíurnar.
Við áfallið hafði komist mikill
sjór niður í vélarrúmið gegnum
ventilinn og hágluggann, enda lá
skipið svo á hliðinni að reykháfur
þess var öðru hverju í sjó. Eldur
slokknaði undir öllum fýrunum
nema einum og lögðu þeir sem í
vélarrúminu voru allt í sölurnar til
þess að ekki slokknaði á honum
líka. Sjórinn í vélarrúminu sjóð-
hitnaði og brenndist Erlendur
Helgason, 1. vélstjóri, nokkuð á
fótum. Honum og félögum hans
tókst þó að koma dælunum í gang
og nota það litla gufuafl sem enn
var til staðar til þess að knýja þær.
Tókst þannig að ná nokkrum sjó úr
skipinu áður en aflið þvarr og dæl-
urnar virkuðu ekki lengur.
Ekki drógu mennirnir sem voru
að kasta til í lestinni af sér og leið
ekki á löngu uns þeir skynjuðu ár-
angur erfiðis síns. Skipið tók að
réttast og lá ekki eins lengi og
djúpt í og áður. Eftir að dælurnar
gáfust upp var gripið til þess ráðs
að ausa skipið með fötum en sem
betur fer var nóg af þeim til staðar.
Röðuðu menn sér í vélarrúmsstig-
ann og handlönguðu föturnar milli
sín.
Þannig leið nóttin í baráttu upp á
líf og dauða. Á hverri stundu mátti
búast við því að skipið fengi aftur á
sig brotsjó sem vafalaust hefði
keyrt það niður ef hann hefði kom-
ið þegar verst gegndi. En skipið
varð ekki fyrir áfalli að nýju fyrr en
um morguninn, þegar búið var að
rétta það að mestu. Þá fékk það aft-
ur á sig brotsjó og enn á ný lagðist
það á hliðina með reykháfinn í sjó
og aftur fossaði sjór niður í það.
Enn héldu menn áfram að berjast á
sama hátt og áður og aftur tókst að
koma skipinu nokkurn veginn á
réttan kjöl.
Þegar birti að degi eftir þessa
ógnarnótt sást að annar trollhlerinn
að framan hafði losnað og í velt-
ingnum slóst hann af miklu afli í
byrðing skipsins. Ljóst var að hann
gat þá og þegar laskað byrðinginn
og var um lítið annað að ræða en að
reyna að losna við hann. Tókst
tveimur hásetanna, Elíasi Bene-
diktssyni og Kristjáni Guðmunds-
syni, að komast fram á, höggva á
vírana og koma hleranum fyrir
borð. Þótti þar vel að verki staðið.
Mikið afreksverk
tveggja skipverja
En ekki var því verki fyrr lokið
en menn sáu að ný hætta var á ferð-
um. Sjórinn var farinn að rífa laus-
ar húðirnar sem voru yfir lestarlúg-
unni aftast á þilfarinu. Ef þær losn-
Ráögert var aö hafa
bönd á mönnunum
en hætt viö það.
Þeir vildu heldur
verða hafinu að
bráö en aö berjast
um í böndum á snar-
bröttu og hálu þil-
farinu.
uðu og lestarhlerarnir brotnuðu
upp myndi sjór fossa niður í skipið
og það sökkva á örskotsstundu.
Um hvernig tókst að bægja þeirri
hættu frá sagði Snæbjörn Stefáns-
son skipstjóri síðar svo frá:
„Meðan enn var verið að rétta
skipið eftir áfallið, sem fyrr var
nefnt, varð þess vart, að á einu af
lestaropunum, því sem aftast var á
þilfarinu, hafði losnað um ábreið-
una, sem breidd var yfn lestarhler-
ana. Hér var sýnilega hætta á ferð-
um, sem vel gat orðið afdrifarík
fyrir skip og áhöfn, ef ábreiðan
losnaði alveg og hlerarnir færu af
lestaropinu, þannig að sjór flæddi
niður í skipið. Þessari hættu varð
að afstýra, en það var erfitt verk og
áhættusamt. Fárviðrið var í al-
gleymingi, frostharka mikil og
hríðin og náttmyrkrið svo varla sá
út úr augum. Tveir af skipverjun-
um buðust þó þegar til þess að
leysa starfið af hendi. Fóru þeir
fyrst fram í hásetaklefann til þess
að klæða sig úr trollstökkunum,
því sjálfsagt var, vegna ofviðrisins,
að vera svo léttklæddir sem unnt
var, eftir að komið var út á þilfarið
- og stakkamir myndu hvort sem
var verða gagnslitlir sem hlífðar-
flíkur, þegar þangað kæmi.
Þeir höfðu lokið þessum undir-
búningi og stóðu í vari undir hval-
baknum - voru að bíða eftir því að
færi gæfist til þess að komast út á
þilfarið. Þá reið ólag yfír skipið og
sjórinn flæddi eins og straumröst
yfir þilfarið og inn undir hvalbak-
inn. Datt víst fáum í hug, að þeir,
sem þar voru, kæmust lifandi úr
þeirri eldraun.
Þessi forleikur spáði ekki góðu
um það, sem við mætti búast síðar,
þegar komið væri út á þilfarið og
ekkert yrði framar til að skýla þar
við starf sitt hinum ótrauðu sjálf-
boðaliðum. Ráðgert hafði verið í
fyrstu að hafa bönd á þeim í örygg-
isskyni, en því neituðu þeir ákveð-
ið, töldu vonlaust að sleppa ó-
meiddir, ef að sjór kæmi á skipið
undir slíkum kringumstæðum. Þá
kusu þeir heldur - ef ekki yrði hægt
að ná handfestu - að verða hafinu
að bráð, en að berjast um í bönd-
um, eins og rekald í brimi, á snar-
bröttu og hálu þilfarinu.
Þegar færi gafst, sættu þeir lagi,
komust slysalaust á ákvörðunar-
staðinn og luku rólegir við starf
sitt, þó að vinnuskilyrði væru erfið.
Og að verkinu loknu, þegar hætt-
unni hafði verið afstýrt, hurfu þeir
aftur í raðir félaga sinna, eins og
ekkert hefði ískorist, til þess að
vinna með þeim að austri skipsins
og öðrum nauðsynlegum björgun-
arráðstöfunum.”
Mennirnir tveir sem unnu þetta
þrekvirki voru hinir sömu og
höggvið höfðu á víra trollhlerans,
þeir Elías Benediktsson og Krist-
ján Guðmundsson.
Það var loks síðdegis á sunnu-
dag að örlítið tók að draga úr veð-
urofsanum og háskasjóum. Þá
tókst loks að koma vél skipsins í
gang og ná Agli Skallagrímssyni
Snæbjörn Stefánsson, skipstjóri
á Agli Skallagrímssyni.
upp í veðrið. Var þá liðinn hálfur
annar sólarhringur frá því að skip-
ið varð fyrir fyrsta áfallinu og allan
þann tíma hafði áhöfnin unnið
sleitulaust og nánast án þess að fá
vott eða þurrt. Og þá fyrst gafst
tími til þess að huga að hásetanum
sem eftir hafði orðið í lúkarnum.
Vissi hann ekkert um hvað fram
hafði farið og var fyrsta spurning
hans þegar hann varð var manna-
ferða hvernig á því stæði að sér
hefði ekki verið færður matur.
Meðan á öllum ósköpunum stóð
hafði hann fundið fisk á floti í lúk-
arnum, tekist að kveikja eld og
sjóða sér hann en fannst það samt
heldur þunnur þrettándi.
Þótt það versta væri yfirstaðið
og skipinu bjargað úr bráðri hættu
var samt enn við margt að etja.
Ekki höfðu menn hugmynd um
hvar skipið var statt en Snæbjörn
skipstjóri taldi þó líklegt að það
hefði hrakist langar leiðir. Þegar
vélin var komin í gang og stjórn
komin á var stefnan sett í suð-suð-
austur og eftir nokkrar klukku-
stundir fékkst landsýn. Kom þá í
ljós að vegalengdin sem Egill
Skallagrímsson hafði borist undan
sjó og veðri var um 90 mflur. Þeg-
ar fyrir lá hvar skipið var statt var
stefnan sett á Reykjavík og þangað
var skipið komið um hádegisbil á
þriðjudag. Voru skipverjarnir á
einu máli um að aldrei áður hefðu
þeir lifað eins langþráða stund og
þegar togarinn seig inn á höfnina.
Ceresio var strax
stefnt í landvar
Sem fyrr greinir voru þrír togar-
ar Hellyerútgerðarinnar í Hafnar-
firði á Halamiðum þegar óveðrið
skall á. Skipstjórar allra þessara
togara voru íslenskir og mikill
meirihluti áhafnarinnar, eins og
venja var hjá útgerðinni. Stærstur
og best búinn þessara togara var
Ceresio og var hann jafnframt
fyrstur togara útgerðarinnar til þess
að veiða á Halamiðum. Stundaði
hann þar veiðar árið 1924 og var þá
Jón Oddsson skipstjóri, en hann
hafði starfað nokkur ár í Bretlandi
hjá Hellyerútgerðinni. Þegar ver-
tíðinni lauk 1924 tók Jónas Jónas-
son við skipstjórn á togaranum.
Ceresio hélt úr Hafnarfjarðar-
höfn 5. febrúar. Skipið átti að verka
aflann í salt og ákvað Jónas að
reyna fyrir sér út af Vesturlandi og
Vestfjörðum. Um hádegisbil 6.
febrúar var togarinn út af Patreks-
firði og kastaði þar. Þá voru þar
nokkrir aðrir togarar, flestir erlend-
ir. Lítill afli barst á þessum slóðum