Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2003, Blaðsíða 61

Hjörleifur Guttormsson
Um ömefni og
þjóðminjar í Álftafirði
r ,
Árbók Ferðafélags Islands 2002 er
fjallað um Austfirði frá Álftafirði til
Fáskrúðsijarðar. Þegar sett er saman rit
um svo víðfeðmt svæði fer ekki hjá því að
margt verði útundan sem höfundur hefði
viljað víkja að eða gera fyllri skil. Því varð
að ráði að biðja Múlaþing fyrir greinasyrpu
til birtingar áður en fennti yfir sporin um
þetta svæði. Þar eins og víðar er rík þörf
fyrir rannsóknir og heimildasöfnun á mörg-
um sviðum, bæði um mannvist, ömefni,
málfar og þjóðminjar en einnig þróun at-
vinnuhátta og myndun þéttbýlis. Sumt af
þessu þolir enga bið vegna breyttrar land-
nýtingar, kynslóðaskipta og eyðingar
byggða. Náttúra þessa landshluta bíður
einnig frekari rannsókna svo og margvísleg
áhrif búsetunnar á landið í tímans rás.
Marka þarf sem skýrasta stefnu um land-
notkun í skipulagi og taka ákvarðanir um
náttúruvernd og varðveislu minja. Æskilegt
er að hafa þá í huga fræðslu og afþreyingu
fyrir ferðamenn og aðrar aðgerðir til stuðn-
ings ferðaþjónustu. Hér á eftir er vikið að
ýmsu er tengist Álftafírði en hliðstætt efni
af svæðinu austar bíður um sinn.
1- mynd. Gömul naust á fjörukambi í Styrmishöfn,
Grœnistapi í hafnarvoginum og aðal legan norðan
við hann. - Allar myndir með greininni eru teknar
af höfundi.
Lónsheiði og farsóttir
Lónsheiði fær misjöfn eftirmæli sem
íjallvegur og alfaraleið en einhver hindrun
hefur hún verið talin í vegi farsótta. Olavius
ferðaðist um sunnanverða Austfirði til Lóns
1776 og segir m. a. í Ferðabók II (s. 133):
„Það er talið merkilegt við Lónsheiði, að
flestar plágur eða pestir, sem yfír landið
hafa dunið, hafa ekki komizt lengra en að
henni, hvort sem þær komu úr norðri eða
suðri, og er þó heiðin einungis þriggja
mílna breið.“ - Henderson hinn enski sem
hér var á ferð í þoku og regni 1814 skrifaði
um Lónsheiði í Ferðabók sína (s. 139-140):
„Er þar úfíð og ömurlegt umhorfs og stað-
arins helst að geta fyrir það, að hjer eru
mörkin rnilli Múlasýslu og Skaftafellssýslu.
Hefír heiðin jafnan reynst varnargarður
þegar farsóttir hafa gengið. Á henni er nán-
ast sífellt þoka.“
Vegna ofangreindra ummæla leitaði
undirritaður til Haraldar Briem sóttvarna-
læknis og fékk frá honum minnisblað dag-
sett 3. janúar 2001. Haraldur telur ummæl-
in um heiðina sem trausta vöm gegn far-
sóttum mjög orðum aukin ef marka megi
heimildir um stærstu plágur sem yfír landið
hafa gengið allt frá 15. öld. Vísar hann m. a.
til rits Jóns Steffensen Menning og mein-
semdir (Reykjavík 1975). Líkur bendi að
59