Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2003, Síða 94

Múlaþing
Þá sagði hann það til að hann kvað það
hégóma að trúa á goð og sagðist þaðan af
aldrei skyldu á þau trúa. Og það efndi hann
síðan að hann blótaði aldrei.
Næst skal drepa á framgang Hrafnkels
eftir eldraunina þegar hann hefst til auðs og
valda austan heiðar.
’Hrafnkell sat á Hrafnkelsstöðum og
rakaði fé saman. Hann fékk brátt miklar
virðingar í héraðinu, vildi svo hver maður
sitja og standa sem hann vildi. [...] Enginn
náði með frjálsu að sitja nema Hrafnkel
bæði leyfis að; urðu og allir honum að heita
sínu liðsinni, hann hét þeim sínu liðsinni og
trausti og lagði svo undir sig allt fyrir aust-
an Lagarfljót.’
Um samskipti þeirra Hrafhkels og Sáms
meðan báðir sitja að völdum tekur sagan það
skýrt fram að þeir fimdust ol't ‘á mannamótum
og minntust þeir aldrei á sín skipti.’ Þetta
kemur prýðilega heim við heilræði Aristó-
tilesar: ‘Skalattu á minnast eftir teknar sættir
umliðið sundurþykki’ (Alexanders saga 7).
Þær hrottalegu píslir sem Hrafnkell er
látinn þola á Aðalbóli virðast í fljótu bragði
orka á hann til mildi:
‘Var nú skipan á komin brátt mikil, að
maðurinn var miklu vinsælli en áður.
Hrafnkell tók hina sömu skapsmuni um
gagnsemd og risnu, en miklu var hann nú
gæfri maður en fyrr og hægri að öllu.’13
í þráa við þessa lýsingu reynist Hrafnkell
jafn grimmur og fýrir eldraunina þegar hann
lætur eggjast af orðum griðku á Hrafn-
kelsstöðum til að ráða niðurlögum Eyvindar,
alsaklauss manns. Hún minnir Hrafnkel á
fýrri völd og niðurlægingu: ‘Verður sú lítil
virðing sem snemma leggst á ef maður lætur
síðan með ósóma og hefúr eigi traust til að
reka þess réttar síðan o.s.ffv.’14 Með drápi
Eyvindar og sigri yfir Sámi vinnur Hrafnkell
allt sem hann hafði áður tapað og tekur þá upp
íýrri hætti, þegar hann stóð í manndrápum og
bætti engan mann fé: ‘Fyrir Eyvind bróður
þinn skulu öngvar bætur koma.’ Hraíhkatli er
ekki einungis mikið í mun að endurheimta
þau völd sem Sámur hafð svipt hann, heldur
vill hann einnig verða sami harðráði höfð-
inginn og fýrr; hann vegur saklausan vítis-
laust. Hluti í upphefð Hrafiikels að lokum er
niðurlæging Sáms:
‘Þú munt sitja kyrr á Leikskála ef þú
ofsar þér eigi til vansa, og minn undirmaður
skaltu vera meðan við lifúm báðir. Muntu
og til þess ætla mega að þú munt lægra fara
verða en fyrr.’15
Illa hefur Hrafnkatli liðið meðan ‘smá-
maðurinn’ Sámur fór með goðorð og taldist
jafningi Hrafnkels.
13Hér er glögglega gefíð skyn að líkamlegar þjáningar Hrafhkels hafí breytt honum til hins betra, enda er um að véla hugmynd
sem fólgin er í orðtakinu að berja e-n til batnaöar, að lemja úr kauða hvers konar illsku og ófagnað. Ólafs saga helga segir frá
för konungs upp í Raumaríki, þar sem bændur höfðu her manns. ‘En er þeir fundust ortu bændur þegar á til bardaga, en brátt
brann hlutur þeirra við og hrukku þeir þegar undan, og voru þeir barðir til batnaðar því að þeir tóku þegar við kristni.’ Glöggum
lesendum Knytlinga sögu (149) hefur jafnan þótt mikið koma til orða Asbjamar jarls sem hvetur Knút konung til að fara með
mikið lið á hendur ótrúum bændalýð. Vœri þá níðingar barðir til batnaðar.
andstæðu við Hrafnkel, sem lætur umsvifalaust eggjast af orðum griðkonu sinnar og fara að Eyvindi sem aldrei hafði gert
honum neitt til miska, hlýðir Bjami á Hofi rólegur á konu sína þegar hún hvetur hann til að hefna þriggja heimamanna hans sem
Þorsteinn hafði vegið. Bjami bendir henni á að þeir voru engan veginn saklausir. Morguninn eftir fer hann einn síns liðs til
Sunnudals að heyja einvígi við Þorstein (Þorsteins þáttur stangarhöggs).
^Slík ummæli minna á orð Magnúss berfætts þegar hann deildi á óhlýðni lendra manna: ‘Heyrir það til konungs tign að lægja
uppgang og ofurkapp sinna undirmanna ef þeir kunna eigi að meta sig sjálfír.’ (Fornmanna sögur VII, bls. 22).
92