Saga - 2016, Qupperneq 60

haukur ingvarsson58
voru þýðingar á erlendum bókmenntum og verkum um þjóðfélags-
mál mikilvægur þáttur í útgáfunni allt frá upphafi. Tveimur árum
eftir að Gunnar tók þátt í stofnun AB hafði hann forgöngu um stofn-
un Frjálsrar menningar. Voru forystumenn AB áberandi í hinum
nýstofnuðu samtökum. Frá upphafi lágu þessi tengsl AB og Frjálsrar
menningar ljós fyrir en til þessa hafa samskipti Íslendinga við
móðursamtökin ytra lítið sem ekkert verið rannsökuð.12
Congress for Cultural Freedom:
andkommúnismi og menning
Í mars, 1947 ávarpaði Harry S. Truman forseti Bandaríkjanna banda-
ríska þingið vegna ótta við að uppreisnarsveitir kommúnista hefðu
sigur í borgarastyrjöld sem þá geysaði í Grikklandi. Inntak ræð -
unnar er þekkt undir nafninu Truman-kenningin (e. the Truman-
doctrine) og er hún talin marka breytta stefnu Bandaríkjanna í utan-
ríkismálum því þar eru boðuð bein afskipti af málefnum annarra
ríkja til að bregðast við hættunni sem stafi af kommúnisma í heim-
inum. Í ræðunni er dregin upp svarthvít mynd af veröldinni þar
12 Í tveimur nýlegum ævisögum Gunnars Gunnarssonar er getið um stofnun
Frjálsrar menningar og hún sett í samhengi við pólitískar skoðanir Gunnars og
Almenna bókafélagið, en ekki er fjallað um Frjálsa menningu sem hluta af
alþjóðlegri hreyfingu. Í bók Jóns yngva Jóhannssonar er þess getið að Gunnar
hafi, ásamt Bjarna Benediktssyni, verið fulltrúi „Frjálsrar menningar á fundi
samtaka sem nefndust Congress for Cultural Freedom.“ Sjá Jón yngvi Jó hanns -
son, Landnám. Ævisaga Gunnars Gunnarssonar, bls. 442−443; Halldór Guð munds -
son, Skáldalíf. Ofvitinn úr Suðursveit og skáldið á Skriðuklaustri (Reykja vík: JPV
útgáfa 2006), bls. 373−374. Í bók Hannesar Hólmsteins Gissurarsonar, Íslenskir
kommúnistar 1918−1998 (Reykjavík: Almenna bókafélagið 2011), er að finna
greinargóða umfjöllun um starfsemi Frjálsrar menningar á Íslandi í kaflanum
„Lítil frétt í blaðinu“, bls. 340−345. Þar er fyrst og fremst stuðst við umfjöllun
íslenskra dagblaða um viðburði á vegum félagsins en lítið komið inn á tengslin
við móðursamtökin CCF. Um þau segir: „Félagið var hliðstætt ýmsum öðrum,
sem stofnuð voru á Vesturlöndum í kalda stríðinu og nutu beint og óbeint
stuðnings Bandaríkjastjórnar“, bls. 341. Í niðurlagi kaflans er aftur vikið að
tengslum félagsins við systursamtök erlendis: „en félagið sýndi, að andstæð -
ingar kommúnista gátu lært af þeim baráttutækni, því að það var gott dæmi
um „hliðarsamtök“ eins og kommúnistar ráku sjálfir, þótt vissulega hefði eng-
inn fjarstýrt ráðamönnum þess, Gunnari Gunnarssyni og Tómasi Guðmunds -
syni“ (bls. 345).
Saga haust 2016.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 17.5.2019 10:12 Page 58