Sjálfsbjörg - 01.07.1978, Page 18

Meinsemdir í efri hluta aflkerfis.
Aflkerfi líkamans skiptum við í tvennt.
Við tölum um efri hluta þess og eigum þá
við upphafsstöðvar í heilaberki og brautir
þær sem bera aflboðin um heilann sjálfan,
heilastofninn og mænuna. Neðri hluti afl-
kerfisins er svo framhom mænunnar,
kjarnar í heilastofni og taugar þær sem
frá þessum frumum og kjörnum ganga til
höfuðs, bols og útlima og svo loks vöðv-
arnir sjálfir. Ekki þarf að eyða mörgum
orðum að því, að allar meinsemdir í afl-
kerfi hafa i för með sér máttleysi. Hins
vegar er þetta máttleysi talsvert ólíkt að
eðli og útbreiðslu, eftir því hvar mein-
semdin er í aflkerfinu.
Það er sameiginlegt einkenni máttleysis,
sem stafar af meinsemd í efri hluta afl-
kerfisins, að því fylgir stífleiki og klaufska,
sem oft er hlutfallslega meiri heldur en
máttleysið sjálft. Sinaviðbrögð verða óeðli-
lega lífleg, en rýmanir koma engar fram.
Máttleysið sjálft er mismikið í einstökum
vöðvum hvers lims, þannig að í handleggn-
um er það meira í þeim vöðvum sem rétta
úr honum og hendinni og leiðir af því, að
við slíkar lamanir vilja handleggir og hend-
ur kreppast. f ganglimum er þessu öfugt
farið. Þar er meira máttleysi í þeim vöðv-
um, sem beygja um mjaðmir, hné og ökla,
ganglimurinn vill þvi vera útréttur og er
sérlega erfitt að lyfta ristinni, tær vilja
því rekast í og nauðsynlegt að ganga þann-
ig, að fætinum sé sveiflað vel frá likaman-
um í hverju skrefi.
Sé meinsemd í efri hluta aflkerfisins í
heilanum sjálfum, er hún lang oftast að-
eins öðrum megin. Þetta á sérstaklega við
ef meinsemdin er blóðrásartruflun, þ. e. a.
s. blæðing eða lokun æðar eða þá t. d. æxli.
Fyrmefndu sjúkdómamir eru mjög algeng-
ir, þótt einkum séu þeir hjá eldra fólki, en
af þessu leiðir hina vel þekktu helftarlöm-
un eða jafnvel aðeins lömun í ganglim
eða griplim. Þessari útbreiðslu getur einnig
verið til að dreifa eftir slys, þótt auðvitað
geti komið fram einkenni beggja vegna í
likamanum og einkenni með þeim hætti
eru algeng ef sjúkdómamir em meðfædd-
ir og eða arfgengir. Margir slikir eru sem
betur fer sjaldgæfir og sá þeirra, sem helst
er vert að nefna, er svonefnd heilalömun
(cerebral palsy) þar sem stífleiki og
klaufska ásamt með meira eða minna
máttleysi, kemur strax fram og bömin
fara seint að ganga, eru dettin og háir
þeim síðan mjög, hversu handleggir og
hendur vilja kreppast og hversu ganglimir
eru útréttir og erfitt að lyfta rist eða
beygja um hné og mjaðmir. Þetta em hin
svonefndu spastisku börn, sem auk truflun-
ar í aflkerfi, geta átt við aðra erfiðleika
að stríða, þótt ekki sé það alltaf og auð-
vitað er þessi bæklun ein út af fyrir sig
á mjög mismunandi háu stigi. Það er vert
að taka fram um þennan sjúkdóm, að hann
fer ekkert vaxandi og baráttan stendur
um það eina að bæta og halda sem best í
horfinu.
Sameiginlegt vandamál allra þeirra, sem
hafa meinsemd í efri hluta aflkerfisins, er
stífleikinn og klaufskan, ásamt með mátt-
leysinu og það sem unnt er að gera, er
fyrst og fremst æfingar, sem miða að því
að draga úr stífleikanum og síðan að grípa
til þess útbúnaðar og jafnvel aðgerða, sem
vega á móti því að útlimir sérstaklega leiti
um of í þá stöðu sem mismunur máttar í
gagnstæðum vöðvum vill setja þá í eins og
að framan greinir. Lyf geta einnig nokkuð
dregið úr stífleikanum, en ókostur þeirra
eru ýmsar aukaverkanir og raunar vill
máttleysið verða greinilegra og meira, ef
stífleikinn hverfur.
Séu meinsemdir í efri hluta aflkerfis
ekki i heilanum sjálfum heldur í heilastofni
eða mænu, eru einkenni auðvitað hin sömu,
en þau vilja þá yfirleitt koma fram beggja
16 SJÁLFSKJÖnG