Bændablaðið - 07.07.2022, Blaðsíða 20

20 Bændablaðið | Fimmtudagur 7. júlí 2022
FRÉTTASKÝRING
Nýjar leiðir verða farnar til að útrýma riðu á Íslandi en 126 gripir á Íslandi eru nú taldir vera með verndandi arfgerðir:
Verkefnið fram undan mun felast í því
að rækta upp þolinn stofn hratt og vel
– Í gegnum tíðina hefur verið skorið niður vegna riðu á ríflega 620 bæjum
Gera má ráð fyrir að riðusjúkdómur
í sauðfé hafi verið landlæg plága í
sauðfjárrækt á Íslandi í um 150 ár,
í upphafi einungis á Norðurlandi.
Fyrsta vísindalega staðfesta tilfellið
um riðusmit er reyndar skráð á
Keldum í Landnámshólfi árið
1957. Upp úr 1980 var vandamálið
orðið svo alvarlegt að ákveðið var
að ráðast í stórfelldan niðurskurð
á ákveðnum svæðum, til að
mynda í Skagafirði, Barðaströnd,
Borgarfirði eystra og víðar.
Niðurskurður hefur hingað
til verið eina úrræðið til að hefta
útbreiðslu riðusmita hér á landi – sem
valdið hefur sauðfjárbændum ómældu
tjóni og íslensku samfélagi; bæði
fjárhagslegu og tilfinningalegu. Frá
því að farið var að beita niðurskurði
gegn riðu hafa ríflega 620 bæir þurft
að fara í gegnum þann hreinsunareld.
Á undanförnum misserum hafa
glæðst vonir um að Íslendingar geti
farið sömu leiðir og ýmsar aðrar
Evrópuþjóðir leitast við – og notað
verndandi arfgerðir gegn riðu til að
útrýma á endanum þessum skæða
sjúkdómi á Íslandi.
Tilgáta um enskan hrút
Tilgáta er um að sjúkdómurinn hafi
borist til Íslands með enskum hrúti
sem fluttur var að bænum Veðramóti
í Skagafirði frá Danmörku árið 1878.
Talið er að hann hafi grasserað á þessu
svæði áður en hann breiddist út til
annarra landshluta.
Svonefnd ARR-arfgerð í sauðfé er
eina viðurkennda verndandi arfgerðin
í Evrópusambandinu (ESB) gegn riðu.
Ef upp kemur riðusmit í hjörð, í landi
þar sem innleiðing reglugerða ESB
um viðbrögð við riðusmiti hefur að
fullu átt sér stað, eru gripir með þessa
arfgerð verndaðir.
Reglur á Íslandi um viðbrögð við
riðusmiti í sauðfé hafa í raun verið
einfaldar og skýrar. Skera þarf niður
allar hjarðir þar sem staðfest smit
hefur fundist. Almennt séð tekur
Ísland mið af þeim reglum sem gilda
í Evrópusambandinu hvað varðar
heilahrörnunarsjúkdóma í dýrum.
Þar með talin er riðuveiki, en þó
ekki þeim hluta reglugerðarinnar sem
snýr að viðbrögðum við staðfestum
tilfellum um riðuveiki. Fyrir þann
hluta hefur Ísland haft undanþágu.
Vel á þriðja þúsund fjár skorið
niður árið 2020
Í kjölfar sex riðutilfella í Húna- og
Skagahólfi og Tröllaskagahólfi á
árinu 2020, þar sem skorið var niður
samtals tæplega 2.600 fjár, er eins
og áhrifafólk í fræðasamfélaginu
og stjórnkerfinu hafi vaknað til
meðvitundar um að leita þyrfti allra
leiða til nýrrar nálgunar gagnvart
vandamálinu. Til viðbótar tjóninu
árið 2020 voru svo þrjú tilfelli staðfest
um smit í Vatnsneshólfi og Húna- og
Skagahólfi á síðasta ári, sem hafði
þær afleiðingar að skorið var niður
2.400 fjár.
Ljóst er að á hverjum tíma hafa
yfirvöld dýrasjúkdóma á Íslandi unnið
sína vinnu í góðri trú.
Niðurskurður á hjörð, í kjölfar
riðusmits þar innanborðs, skilaði á
sumum landsvæðum mjög góðum
árangri, en á öðrum ekki eins
góðum, enda er smitefnið lífseigt í
margvíslegu umhverfi.
Leitað nýrra leiða
Eyþór Einarsson, sauðfjár ræktar-
ráðunautur hjá Ráðgjafarmiðstöð landbúnaðarins (RML), segir það
ánægjulega staðreynd, að núna virðist
nokkuð víðtækur samhljómur um að
leita nýrra leiða. „Satt að segja vorum
við að setja okkur í stellingar fyrir að
sækja erfðaefnið með þessari ARR-
arfgerð út fyrir landsteinana þarna á
fyrri hluta síðasta árs, en síðan hefur
margt breyst,“ segir Eyþór. „Eins og
aðrir stóðum við hér hjá RML, sem
höldum utan um ræktunarstarfið, í
þeirri meiningu að arfgerðin væri
ekki til hérna. Eftir að hafa ráðfært
okkur við vísindafólk á Keldum og
sérfræðinga hjá Matvælastofnun var
það niðurstaðan að ef til vill þyrfti að
flytja hana inn. Fyrst yrði hins vegar
að leita af sér allan grun hér á landi, en
fyrri leit sem farið hafði verið í þótti
kannski ekki mjög ítarleg.“
Þessar bollaleggingar leiddu til þess
að sett var af stað rannsóknarverkefni
með það að markmiði að leita að
ARR-arfgerðinni á Íslandi – og var
samstarfsverkefni RML og Keldna.
Síðar sama ár var annað verkefni af
svipuðum meiði sett af stað, sem heitir
Átaksverkefni í arfgerðarannsóknum,
þar sem bændum er gefinn kostur á
að láta greina arfgerðir sinna hjarða.
Á svipuðum tíma og RML-
teymið skoðar möguleikana á að
finna og koma ARR-arfgerðinni
inn í íslenskar sauðfjárhjarðir, var
Karólína Elísabetardóttir, bóndi
í Hvammshlíð, komin í samband
við ítalska vísindamenn því
rannsóknarskýrslur á Ítalíu hefðu
sýnt fram á að önnur arfgerð (T137)
hefði sannað sig sem verndandi á
Ítalíu. Þessar rannsóknir bentu til að
þessi arfgerðin væri jafn verndandi
þótt hún væri ekki arfhrein. En ólíkt
ARR, þá hafði T137 arfgerðin fundist
hér á landi í 12 gripum í rannsóknum
Keldna á tíunda áratugnum. Í kjölfarið
stofnaði Karólína til fjölþjóðlegs
rannsóknarhóps, með íslenskum og
erlendum vísindamönnum innanborðs
ásamt íslenskum bændum, sem hafði
það að markmiði að leita að þessari
arfgerð á Íslandi sem er talin vera
verndandi.
Eyþór segir að fljótlega hafi þessi
verkefni nokkuð runnið saman,
formlega séu þau rekin hvort í sínu
lagi en mikil samvinna sé á milli.
Staðfest að 128 gripir bera
annaðhvort ARR eða T137
Fyrir síðasta fengitíma fundust tveir
gripir með T137, svo fleiri eftir
áramót á svipuðum tíma og nokkrir
gripir með ARR-arfgerð fundust í
fyrsta skipti – og nokkrir í viðbót
síðar. Nú þegar búið er að mestu að
greina arfgerðir frá síðasta sauðburði
kemur í ljós að ARR hefur fundist í
14 fullorðnum gripum og 41 lambi,
allt á Þernunesi í Reyðarfirði. En 36
fullorðnir gripir bera T137 og 37
lömb, í sex hjörðum. Eyþór segir
að miðað við þessar forsendur sé
útlit fyrir að sá efniviður sem sé til
staðar, muni duga nokkuð vel til að
hægt sé að hefja skipulega ræktun á
stofnum sem eru verndaðir gegn smiti
– sérstaklega ef T137 reynist virka hér
á landi sem þurfi þó að sannreyna.
Niðurstöður sýnatöku fram til þessa
bendi til að sú arfgerð hafi verið
nokkuð útbreidd hér áður fyrr.
Verkefni innan RML sé í
burðarliðnum þar sem eigi að ganga
úr skugga um að T137 muni virka í
ræktunarstarfinu fram undan, áður en
kemur að fengitíma. Það gæti orðið
Sigurður Már
Harðarson
smh@bondi.is
Niðurskurður frá 2010
Ár Fjöldi
2010 338 kindur
2015 1.008 kindur
2016 1.324 kindur
2017 103 kindur
2018 359 kindur
2019 375 kindur
2020 2.588 kindur
og 53 geitur
2021 2.400 kindur
Samtals 8.495 kindur
og 53 geitur Yfirlitskort frá Matvælastofnun sem sýnir tíðni riðutilfella. Bláu punktarnir sýna tilfelli þar sem riða hefur ekki
greinst í meira en 51 ár, græni liturinn stendur fyrir 26 til 50 ár frá síðasta tilfelli, á gulu punktunum eru átta til
25 ár frá síðasta smiti og rauðu punktarnir eru tilfelli sem hafa verið staðfest á síðustu sjö árum.
Ærin Dropa og lambhrúturinn Svali frá Engihlíð standa hér þétt saman. Hann
er annar tveggja T137-hrúta sem hafa fundist og eru mislitir. Mynd / Karólína