Bændablaðið - 07.07.2022, Blaðsíða 52

52 Bændablaðið | Fimmtudagur 7. júlí 2022
Í Bændablaðinu 23. júní s.l. er
birt grein eftir Árna Bragasonar
landgræðslustjóra undir
yfirskriftinni „Loftslagsmál:
Umræða á villigötum“.
Þó svo virðist sem tilgangur
greinarinnar sé að gera athuga­
semdir við mistúlkanir á rann­
sóknaniðurstöðum sem tengjast
loftslagsmálum, er megininntak
hennar að gera lítið úr niðurstöðum
rannsóknar sem birtar voru í
Riti LbhÍ nr. 149, „Langtímatap
kolefnis í framræstu ræktarlandi“.
Þar sem undirritaður ber ábyrgð á
téðri rannsókn þykir mér rétt að
bregðast hér við og benda á villur
sem landgræðslustjóri fer með
í greininni.
Rétt er að benda á að megin­
markmið rannsóknarinnar, „var
að efla vísindalega þekkingu á
langtíma kolefnislosun í framræstu
ræktarlandi á Íslandi“. Beitt var
nýrri aðferð til að mæla þessi
áhrif sem kölluð hefur verið
gjóskulagaaðferðin. Í raun var þó
fyrsta spurningin sem þurfti að
svara hvort aðferðin væri nothæf til
að meta breytingar á kolefnisforða
jarðvegs af völdum framræslu.
Niðurstaða höfunda var þessi:
„Gjóskulagaaðferðin er góð leið
til að meta heildarlosun kolefnis í
framræstu votlendi þar sem hægt
er að beita henni og ef gerðar verða
endurbætur á verklagi byggðar á
reynslu þessa verkefnis.“
Rannsóknin er innlegg í
þróun nýrrar aðferðar til að áætla
losun kolefnis í framræstu landi.
Gjóskulagaaðferðin er tiltölulega
einföld í framkvæmd og sem á að geta
mælt nokkuð nákvæmlega breytingar
á kolefnisforða jarðvegs af völdum
framræslu og ræktunar með því að
bera saman það land við óraskað
votlendi sömu gerðar og af sama
svæði. Gasflæðimælingaaðferðir
sem Landgræðslan notar eru mun
flóknari í framkvæmd og þær mæla
ekki beint breytingar á kolefnisforða
jarðvegs aftur í tímann. Þær mæla
einungis kolefnislosun vegna
öndunar á ákveðnum stað og tíma á
meðan mælingin fer fram sem eru
yfirleitt ekki nema nokkrar mínútur
í hvert skipti. Aðferðin greinir
heldur ekki á milli kolefnis sem á
uppruna sinn úr jarðvegsforða fyrir
framræslu eða úr skammtímaforða
sem verður til eftir framræslu sem
eru mest plöntuleifar sem verða til
við ræktun og eru aðgengilegustu
orkugjafar jarðvegslífvera.
Upphaflega var ætlunin að
rannsaka fjögur svæði. Það tókst
hins vegar einungis að rannsaka
tvö svæði vegna tímaskorts og
ýmsum öðrum ástæðum sem lýst er
í skýrslunni.
Svæðin tvö (Kýrholt og
Hegranes) eru að mörgu leyti svipuð
hvað varðar veðurfar en það eru
einungis um 10 km á milli svæðanna.
Einnig er jarðvegsgerð, sýrustig
og jarðvegsdýpt svipuð sem og
landnýting sem byggir mest á túnrækt
en endurræktun og áburðargjöf
hefur þó verið meiri í Hegranesinu.
Marktækur munur var hins vegar á
milli svæðanna á kolefnisinnihaldi,
rúmþyngd og glæðitapi jarðvegs
í votlendinu. Mikill munur á
kolefnistapi var
á milli þessara
svæða og var
það fimmfalt
meira á kol­
e f n i s r í k a r a
svæðinu þó
ekki sé hægt
að fullyrða um
o r s a k a s a m ­
hengi þar á
milli. Vot­
lendið var flokkað af fagmanni
í vistgerðarflokka Náttúrufræði­
stofnunar Íslands og það var
mat höfunda að framræsta
landið á stöðunum tveimur hafi
upphaflega verið sömu gerðar og
samanburðarvotlendið.
Það er rétt að nokkur óvissa
ríkti um nákvæma jarðvegsþykkt
í framræsta landinu og í einni
mæliholunni var jarðvegsdýptin
meiri en í óraskaða votlendinu sem
við töldum ótrúverðugt. Niðurstaðan
var að nota ekki þessa mæliholu
þegar við mátum meðaldýpt niður
á gjóskulagið. Vegna þessarar
óvissu gerðum við næmnigreiningu
sem mat áhrif jarðvegsdýptar á
kolefnisforðann ofan gjóskulagsins.
Niðurstöðum er lýst í sérstökum kafla
í skýrslunni. Að auki er sérstakur
kafli með tillögum um endurbætur
á gjóskulagaaðferðinni byggðar á
reynslu rannsóknarinnar og sem á að
koma í veg fyrir eða minnka skekkju
og óvissu í mælingum.
Landgræðslustjóri telur útilokað
„að draga einhverjar ályktanir
af þessum niðurstöðum sem væri
hægt að nýta til að áætla núverandi
loftslagsáhrif vegna ræktunar“ og
„Niðurstöður rannsóknarinnar og
ályktanir byggðar á þeim eru því
vafasamar, í besta falli.“
Þessum fullyrðingum er ég
ósammála enda eru þær byggðar á
misskilningi.
Ályktanir höfunda skýrslunnar
byggja á niðurstöðum rann­
sóknarinnar og fyrirliggjandi
þekkingu á jarðvegi og jarðrækt
sem eru traustar og rétt að rifja þær
upp hér:
„Til að kortleggja sem næst
raunverulega langtíma kolefnislosun
í framræstu ræktarlandi á Íslandi
þarf að gera átak í að mæla
hana skipulega sem víðast og
gjóskulagaaðferðin er gott tæki
til þess þar sem nothæf gjóskulög
finnast.“
„Losunartölurnar sem hér
birtast eru lágar og benda til þess
að losun af framræstu ræktarlandi á
Íslandi geti verið ofmetin sé miðað
við staðla IPCC. Nauðsynlegt er
að halda áfram rannsóknum á
kolefnislosun íslensks ræktarlands.“
Höfundar vöruðu jafnframt við
því að draga of víðtækar ályktanir
af niðurstöðunum þó að á þessum
tveimur svæðum hafi mælst mun
minni meðal kolefnislosun en gert
er ráð fyrir í loftslagsbókhaldi
Íslands í dag.
Þóroddur Sveinsson,
jarðræktarfræðingur og
deildarforseti við LbhÍ.
Skýrsla RML um rekstur og
afkomu nautakjötsframleiðenda
fyrir árin 2017-2021 kom út
í síðustu viku. Niðurstöður
skýrslunnar staðfesta það sem
nautakjötsframleiðendur hafa
bent á undanfarin ár, að afkoma
greinarinnar sé með öllu óvið-
unandi. Þegar upp er staðið ná
afurðatekjur af nautaeldi ekki að
mæta framleiðslukostnaði.
Sumarið 2020 hóf RML að rýna
í afkomu nautakjötsframleiðenda
enda hafði þá afurðaverð nautakjöts
lækkað og biðlistar í slátrun voru
farnir að myndast. Í júní 2021 voru
fyrstu niðurstöður verkefnisins
birtar. Ákveðið var að halda áfram
með verkefnið, kallað var eftir fleiri
þátttakendum, auk þess sem bætt
var við rekstrargögnum fyrir árin
2020 og 2021. Alls tóku 25 bú þátt
í þetta skiptið, 16 á Norðurlandi og
9 á Suður­ og Vesturlandi.
Í skýrslunni kemur fram að
framleiðslukostnaður á hvert kíló
nautakjöts hafi verið frá 1.440
krónum upp í 1.590 krónur á
árunum 2017­2021, að meðaltali
1.544 kr./kg.
Afurðatekjur (innlagt kjöt, sala
beint frá býli, seldir lifandi gripir
o.s.frv.) á hvert kíló nautakjöts
hafa lækkað frá árinu 2017 en
sláturálag aftur á móti aukist
jafnt og þétt. Á árinu 2021 fengu
nautakjötsframleiðendur tvær
aðskildar viðbótargreiðslur ofan á
sláturálag en um var að ræða tvær
einskiptisaðgerðir.
Á súluritinu eru þessar greiðslur
merktar sérstaklega þar sem ekki
er um að ræða fastar greiðslur.
Viðbótargreiðslurnar voru annars
vegar sérstakur styrkur vegna
Covid­19 ástandsins sem greiddur
var á allt UN kjöt og hins vegar
viðbótargreiðsla á sláturálag af
fjármunum 6. liðar samnings um
starfsskilyrði nautgriparæktarinnar.
Rekstrarniðurstaða áranna var í
öllum tilfellum neikvæð, hvort sem
horft er á framleiðslukostnað með
eða án afskrifta og fjármagnsliða.
Árið 2021 borguðu nautakjöts­
framleiðendur að meðaltali
412 krónur með hverju kílói af
framleiddu nautakjöti sem er þó
jákvæðari staða en árin á undan.
Mest var borgað 603 krónur
með hverju framleiddu kílói af
nautakjöti, árið 2019.
Súluritið er byggt á gögnum úr
skýrslu RML fyrir árin 2017–2021.
Gögn fyrir árið 2022 eru áætluð af
Bændasamtökum Íslands og byggja
m.a. á 8% afurðaverðshækkunum
að meðaltali á árinu 2022 ef horft
er á alla flokka UN gripa.
Samkvæmt upplýsingum frá
matvælaráðuneytinu hækkar
sláturálag um 28% á milli áranna
2021 og 2022 og gert er ráð fyrir
því að opinberar greiðslur hækki
um 50 kr./kg vegna álagsgreiðslna
á sláturálag, gripagreiðslur
holdakúa og á jarðræktar­ og
landgræðslustyrki miðað við
tillögur spretthóps um alvarlega
stöðu í matvælaframleiðslu.
Þá er gert ráð fyrir 40% hækkun
á breytilegum kostnaði milli ára
sem gerir um 19% hækkun á
heildarkostnaði.
Nákvæm útfærsla á greiðslum
liggur ekki fyrir og er því um að
ræða gróft mat á stöðunni. Ekki
er gert ráð fyrir hækkun á föstum
kostnaðarliðum né launum og er
kostnaður milli ára því líklega
vanmetin. Samkvæmt þessu koma
nautakjötsframleiðendur því til
með að borga yfir 600 krónur
með hverju framleiddu kílói af
nautakjöti á árinu 2022.
Framlegð nautakjötsframleið­
enda minnkar því á milli áranna
2021 og 2022 úr 36% í 15% en frá
árinu 2017 hefur framlegðarstig
búanna minnkað úr 38,6%.
Út úr skýrslunni má jafnframt
lesa að nautakjötsframleiðendur
hafa hagrætt töluvert í sínum
rekstri, breytilegi kostnaðurinn
hefur lækkað frá 2018, búin stækka
og framleiddir eru gæðameiri
og þyngri gripir, án þess þó að
meðalaldur sláturgripanna fari
upp. Bændur hafa því verið að
skila betri vöru á markað og eru
að reyna að koma í veg fyrir
aukinn framleiðslukostnað með
aukinni hagræðingu. Auk þess
hafa bændur jafnt og þétt verið að
ganga á eigin launalið en frá árin
2017 hefur kostnaðarliðurinn „laun
og launatengd gjöld“ lækkað um
26%. Á sama tíma fjölgar kúnum
um tæpan helming og má því áætla
að vinna við búin hafi aukist að
einhverju leyti.
Það er deginum ljósara að
staða nautakjötsframleiðenda er
grafalvarleg. Framleiðslukostn­
aðurinn undanfarin fimm ár
hefur verið umfram tekjur og
sveigjanleikinn sem eftir er hjá
bændum til að taka á sig stórfelldar
aðfangahækkanir er lítill sem
enginn. Í lok skýrslunnar greinir
verkefnishópurinn frá því að
merki séu um samdrátt í ásetningi
nautkálfa milli áranna 2020 og
2021 og það sem af er ári 2022. Ef
rýnt er í fjölda nautgripa inn á vef
RML sést þessi þróun greinilega en
nautum, 12 mánaða og yngri, hefur
fækkað um 300 gripi frá áramótum.
Vert er að benda á í þessu
samhengi að samdráttur í dag hefur
ekki áhrif á markaði fyrr en eftir
1,5­2 ár. Telur verkefnishópurinn
því nauðsynlegt í ljósi stöðunnar
að stjórnvöld og bændur taki samtal
um hvernig stuðningsfyrirkomu­
lagi sé best háttað við greinina
með tilliti til fæðuöryggis og
rekstrarafkomu samhliða innri
hagræðingu á búunum.
Að lokum er greint frá því að
mikilvægt sé að fjölga þátttakendum
í verkefninu og hvetjum við
alla nautakjötsframleiðendur til að
taka þátt.
Verkefnið gefur bændum
möguleika á að greina styrk­ og
veikleika í sínum rekstri ásamt
því að setja sér markmið um bætta
rekstrarafkomu. Auk þess sem
niðurstöður verkefnisins nýtast í
hagsmunabaráttunni sem og við
endurskoðun búvörusamninga.
Skýrsluna má lesa í heild sinni
inn á vef RML.
Guðrún Björg Egilsdóttir,
sérfræðingur hjá
Bændasamtökum Íslands.
Afkoma nautakjöts-
framleiðenda 2017–2021
Framleiðslukostnaður nautakjöts. Afurðatekjur eru allar tekjur af innlögðu kjöti, sölu beint frá býli, seldum gripum
o.s.frv. Afurðatekjur ∆ 2022 eru áætlaðar afurðaverðshækkanir sem orðið hafa á árinu. Opinberar greiðslur eru sláturálag
og gripagreiðslur. Opinberar greiðslur – Einskiptisaðgerðir eru áætlaðar viðbótargreiðslur vegna Covid 19 (2021) og
vegna tillagna spretthóps (2022). Hvíti hluti súlunnar sýnir það sem vantar upp í framleiðslukostnaðinn. Gögn fyrir
árin 2017–2021 eru byggð á upplýsingum úr skýrslu RML en gögn fyrir 2022 eru áætluð af Bændasamtökum Íslands.
Guðrún Björg Egilsdóttir.
LESENDARÝNI
Villigötur í umræðu
um loftslagsmál
Skráðu smáauglýsinguna þína
á bbl.is
Þóroddur
Sveinsson