Bændablaðið - 12.05.2022, Blaðsíða 6

Bændablaðið | Fimmtudagur 12. maí 20226
Nýjar matarvenjur og sívaxandi áhersla
á breyttar framleiðsluaðferðir, m.a.
í landbúnaði, hafa talsvert verið til
umræðu síðustu misserin. Það er þó
skoðun fjölmargra að við þurfum að
breyta mataræði okkar til að bjarga
jörðinni. Við sjáum t.a.m. á stundum
mikla neikvæðni í garð landbúnaðar,
þá sérstaklega búfjárhalds, sem beinist
einna helst að kjötframleiðslu þar sem
fólk telur sig meðvitað um „umhverfisleg
áhrif“ kjöts á loftlagsbókhald Íslands.
Matvælaverð fer hækkandi og líklega
sér ekki fyrir endann á þeirri þróun alveg
í bráð. Líklega mun matvælaverð haldast
hátt í einhvern tíma. Það fer þó eftir
því hversu lengi stríðsátök standa yfir í
Úkraínu og ekki síður hversu langan tíma
það tekur fyrir heimsmarkað með hrávörur
og matvæli að ná jafnvægi. Sagan segir
okkur að þegar verð á orku og matvælum
hefur hækkað hefur það oft og tíðum líka
leitt til jákvæðrar þróunar yfir lengri tíma.
Tækifæri skapast á markaði fyrir nýja aðila,
nýjar tæknilausnir skapa aukna framlegð
og bætta nýtingu hráefna.
Til skamms tíma þurfa viðbrögð
okkar við núverandi matvælakreppu að
vera þau að tryggja heimilum með lága
innkomu viðunandi lífsskilyrði. Það
þarf líka að verja störf í landbúnaði.
Þróun víða erlendis er með þeim hætti
að stjórnvöld eru að breyta áherslum í
umhverfismálum og orkuskiptum til að
tryggja matvælaframleiðslu. Sem dæmi
má nefna að ræktunarland sem áður var
hætt framleiðslu á er nú tekið í notkun
aftur. Þetta eru aðgerðir sem eiga að
tryggja framleiðslugetu hverrar þjóðar á
matvælum. Það þarf hins vegar að halda
áfram á þeirri vegferð að draga úr losun
gróðurhúsalofttegunda. Þar er hlutverk
landbúnaðarins stórt. Það má hins vegar
ekki gleyma því að landbúnaður snýst fyrst
og fremst um að framleiða matvæli – það
er okkar hlutverk. Við þurfum að auka enn
frekar skilvirkni í landbúnaði, gera hann
minna háðan ytri aðföngum. Vinna á grunni
hringrásarhagkerfisins. Þegar þeirri vinnu
vindur áfram mun koma í ljós að þar erum
við um leið að leggja okkar af mörkum til
að minnka losun kolefnis.
Umhverfisáhrifin
Við verðum að gera okkur grein fyrir að
við munum ekki bjarga jörðinni í einu
vetfangi. Þetta er samspil ýmissa þátta og
þar er þáttur jarðefnaeldsneytis stór partur.
Takmörkuð notkun á jarðefnaeldsneyti er
það sem mun knýja loftslagsbreytingar
áfram. Og jafnvel þó að allt mannkynið
yrðu grænkerar myndi það ekki koma í
veg fyrir loftslagsbreytingar. Aftur á
móti ef verkalýðshreyfingin myndi gera
athugasemdir við hækkandi olíuverð
og benda á að stjórnvöld þurfi að virkja
meira til að hraða orkuskiptum og standa
við raforkuþörf framtíðarinnar, þá myndi
ef til vill eitthvað hreyfast í þessum
málum, annað en umræða um breytingu
á vörumerki.
Á vorfundi Landsnets kom fram í
máli umhverfisráðherra að við orkuskipti
bætist einnig orkuþörf til frekari vaxta
atvinnuvega. Það snýst ekki allt um
gagnaver, heldur snýst þetta einnig um
matvælaframleiðslu. Á fundinum kom
einnig fram í máli forstjórans að allar
ákvarðanir í dag, um frekari orkuvinnslu,
verða ekki að raunveruleika fyrr en eftir
fimm ár. Fimm ár! Og 2040 er rétt handan
við hornið.
Það sem var hins vegar einna áhuga­
verðast á þessum fundi var greining
Landsnets á töpuðum tækifærum vegna
takmarkana í flutningskerfinu en þau
tækifæri hverfðust að mestu um þrjá punkta:
• Laun almennings á svæðum sem búa
við takmarkaðan aðgang að rafmagni
hækka minna.
• Vöxtur fyrirtækja og arðsemi er minni.
• Fyrirtækin sem aldrei verða.
Það var einna helst síðasti punkturinn
sem sló mig mest – fyrirtækin sem aldrei
verða. Eflaust sjá einhverjir fyrir sér
stóriðju eða þvíumlíkt. Ég sé aftur á móti
matvælafyrirtæki bænda, búrekstur og
ræktun sem verða af miklum tækifærum í
nýjum búháttarbreytingum, tæknivæðingu
og orkuskiptum í samgöngum og
vinnuvélum, vegna þess að ákvarðanir í
dag verða ekki að raunveruleika fyrr en í
fyrsta lagi eftir fimm ár.
Bændur þurfa að standa upp fyrir sína
atvinnugrein þegar kemur að því að ræða
ávinning landbúnaðar fyrir umhverfið.
Bændur eru hluti af lausninni.
Bændablaðið kemur út 24 sinnum á ári. Því er dreift ókeypis á yfir 400 stöðum
á landinu og á öll lögbýli landsins.
Lesendur geta einnig gerst áskrifendur að blaðinu og fengið það sent heim í
pósti gegn greiðslu burðargjalds. Árgangurinn (24. tölublöð) kostar þá kr. 12.200
með vsk. (innheimt í tvennu lagi). Ársáskrift fyrir eldri borgara og öryrkja kostar
8.000 með vsk.
Heimilisfang: Bændablaðið, Bændahöll við Hagatorg, 107 Reykjavík.
Sími: 563 0300 – Kt: 631294–2279
Bændablaðið er í eigu Bændasamtaka Íslands. − Málgagn bænda og landsbyggðar −
SKOÐUN
Vorið er tími vonar og væntinga og þá
hýrnar yfir Íslendingum, ekki síst nú
eftir afspyrnu leiðinlega ársbyrjun í
veðurfari. Það ætti því að öllu eðlilegu
að vera tilefni til að gleðjast, einkum
hjá sauðfjárbændum sem standa nú í
miðjum sauðburði.
Bændur þessa lands velta nú fyrir
sér hvernig hægt sé að auka framleiðslu
til að mæta kröfum um fæðuöryggi
þjóðarinnar. Hjá garðyrkjubændum er
ekki spurning um að þar liggja mikil
tækifæri í að auka framleiðslu fjölmargra
tegunda og brydda upp á nýjungum í
ræktun. Það vantar nefnilega talsvert
upp á að íslenskir garðyrkjubændur nái
að fullnægja eftirspurn. Þeir búa líka svo
vel að hafa almenningsálitið með sér, því
flestir velja heilnæma íslenska tómata,
gúrkur, jarðarber og fleiri tegundir umfram
innflutta. Hér er ræktað með lífrænum
vörnum gegn sníkjudýrum en ekki stuðst
við efnafræðilegt eiturgutl. Þetta skiptir
líka máli þegar rætt er um heilbrigði
landsmanna og kostnað við rekstur
heilbrigðis kerfisins.
Kjötframleiðslugreinarnar og mjólkur­
framleiðslan koma líka mjög sterkt
inn í heilbrigðisumræðuna. Þótt það
dragi vissulega úr vorgleðinni að allur
tilkostnaður fer hratt vaxandi, þá stendur
íslensk sauðfjárrækt, nautgriparækt,
svínarækt, alifuglarækt og hrossarækt
afskaplega vel í alþjóðlegu tilliti hvað
varðar litla notkun sýklalyfja.
Ofnotkun sýklalyfja sem vaxtarhvata
í kjötframleiðslu víða um heim hefur
orsakað hraða þróun ofurbaktería. Það er
nú talin helsta ógn heilbrigðisþjónustunnar
um allan heim. Sjúkrahús eru þegar farin
að finna fyrir því að hefðbundin sýklalyf
duga ekki alltaf til að meðhöndla sýkingar
í fólki sem hefur fengið í sig ofurbakteríur.
Þá þarf að grípa til lyfja sem notuð eru
sem lokaúrræði þegar allt annað bregst,
en þau eru fokdýr í innkaupum. Þá er
meðhöndlun sjúklinga sem sýkjast af
ofurbakteríum flókin og oft seinleg og því
mjög kostnaðarsöm.
Þrátt fyrir alla okkar tækni í læknisfræði
dugar það oft ekki til í baráttunni við
sýklalyfjaónæmar bakteríur og líka
bakteríur sem þola öll önnur lyf sem gegn
þeim er beitt. Staðan í dag er því sú að á
hverju ári deyja hundruð þúsunda manna
vegna baktería sem orðið hafa að plágu
einfaldlega vegna græðgi í viðskiptum
með matvæli.
Í læknablaðinu Lancet þann 19. janúar
síðastliðinn var áætlað að árið 2019
hafi 4,95 milljónir manna þegar látist í
heiminum vegna afleiðinga af sýkingum
sýklalyfjaónæmra baktería. Þetta eru tölur
úr rannsókn sem byggð var á gögnum frá
204 löndum og landsvæðum. Af þessum
fjölda er talið að 1,27 milljónir manna hafi
látist vegna beinnar sýkingar sýklalyfja­
eða fjölónæmra baktería. Til samanburðar
var HIV veiran þá búin að deyða 864.000
manns og malaría 643.000.
Sem stendur er dánartíðnin af völdum
sýklalyfjaónæmra baktería hæst í Vestur­
og Mið­Sahara. Af þeim sem smitast á því
svæði af ofurrbakteríum er dánartíðnin
komin í 27,3 af hverjum 100.000 íbúum
sem er afar mikið.
Við Íslendingar erum mjög heppin hvað
þetta varðar ef horft er til þess hvernig við
stundum okkar landbúnað. Það hlýtur því
að vera mikið keppikefli fyrir okkur sem
þjóð, og fyrir okkar heilbrigðiskerfi, að
við gerum allt sem hægt er til að efla okkar
landbúnaðarframleiðslu. Allar sýkingar
af völdum sýklalyfjaónæmra baktería
sem við getum komið í veg fyrir með
heil brigðri matvælaframleiðslu, svo ekki
sé talað um dauðsföll, eru ómetanleg
verðmæti. /HKr.
Þessi mynd var tekin af leiðinni upp á vestanverðan Klettháls í Austur-Barðastrandarsýslu. Fyrir neðan brekkuna blasir við Skálmarfjörður, sem
liggur í boga og er opinn til suðurs út í Breiðafjörð. Beint út af Skálmarfirði eru Skáleyjar. Dökka fjallið sem sést suðvestan við Skálmarfjörð heitir
Skálmarnesmúlafjall, en við norðurenda þess er lágt eyði þar sem þjóðvegurinn liggur yfir í Kerlingafjörð. Innst í Skálmarfirði vestanverðum er
Vattarfjörður, sem er afar stuttur og vart meira en vík inn úr Skálmarfirði. Fyrir botni Skálmarfjarðar sem sést hér hægra megin á myndinni er
Skálmardalur. Þaðan er hægt að ganga um Skálmardalsheiði yfir í Gervidal, eða Gjörvidal, í botni Ísafjarðar við Ísafjarðardjúp. Þýskir verslunarstaðir
voru áður fyrr á Langeyri og Sigurðareyri við Skálmarfjörð. Nú er öll byggð við fjörðinn komin í eyði. Mynd / Hörður Kristjánsson
Gunnar Þorgeirsson
formaður Bændasamtaka Íslands
gunnar@bondi.is
ÍSLAND ER LAND ÞITT
Ritstjóri: Hörður Kristjánsson (ábm.) hk@bondi.is – Sími: 563 0339 – Blaðamenn: Guðrún Hulda Pálsdóttir gudrunhulda@bondi.is – Margrét Þóra Þórsdóttir mth@bondi.is –
Sigrún Pétursdóttir sigrunpeturs@bondi.is – Sigurður Már Harðarson smh@bondi.is – Vilmundur Hansen vilmundur@bondi.is
Auglýsingastjóri: Þórdís Una Gunnarsdóttir thordis@bondi.is – Sími: 563 0303
Netfang auglýsinga: augl@bondi.is − Sími smáauglýsinga: 563 0300 – Vefur blaðsins: www.bbl.is − Netfang blaðsins: (fréttir og annað efni) er bbl@bondi.is
Frágangur fyrir prentun: Sigrún Pétursdóttir– Prentun: Landsprent ehf. – Upplag: sjá forsíðu – Dreifing: Landsprent og Íslandspóstur. ISSN 1025-5621
Ómetanleg verðmæti Bændur eru hluti af lausninni