Bændablaðið - 12.05.2022, Blaðsíða 34

Bændablaðið | Fimmtudagur 12. maí 202234
Kartöflumygla náði talsverðri
útbreiðslu á Suðurlandi síðastliðið
sumar, ekki síst í Þykkvabæ.
Myglan breiddist hratt út og hennar
varð vart í Flóanum, í uppsveitum
Árnessýslu, í Landeyjum og víðar á
þeim slóðum. Bændur á svæðum þar
sem mygla var algeng í fyrra óttast
margir að mygla muni koma upp aftur
í sumar og spilla uppskeru.
Sigurgeir Ólafsson plöntusjúk-
dómafræðingur segir að myglusmit
hér á landi hafi komið og farið. „Hún
var landlæg á fyrri hluta síðustu aldar
alveg til 1960. Þá hvarf myglan í 30 ár
vegna kólnandi veðurfars og þá fannst
hún ekki lengur í innlendu útsæði.
Árið 1990 kom aftur upp mygla hér
á landi en í kjölfar kaldra ára 1992
og 1993 hverfur hún aftur í sjö
ár. Þá var hún greinilega aftur
horfin úr innlendu útsæði og
barst eftir það í garða með
innfluttu útsæði.“
Fór að mynda dvalargró
„Dvalargró myglusveppsins
fundust lengi vel ekki í
jarðvegi, hvorki hér á landi né
annars staðar í Evrópu. Smitefnið,
gróin, eru viðkvæm og þola til dæmis
ekki vindborinn flutning til landsins.
Þannig að við vorum ekki að fá smit
með vindi eins og vill vera með viss
skordýr.
Síðan breyttist myglan og fór að
mynda kynjuð dvalargró í jarðvegi
sums staðar í Evrópu. Gerðist þetta á
níunda áratug síðustu aldar, sennilega
með nýjum stofni myglunnar frá
Mexíkó. Hér á landi göngum við út
frá því, enn sem komið er, að myglan
lifi ekki í jarðvegi milli ára. Hún getur
aftur á móti lifað í útsæði sem kemur
úr myglugarði frá árinu áður og í
villigrösum sem spretta upp úr slíkum
görðum eða ruslahaugum.“
Smitefni í
innlendu útsæði
Vegna mikillar myglu í kartöflum
á Suðurlandi á síðasta ári eru
bændur á því svæði margir hverjir
áhyggjufullir vegna komandi sumars
og uppskerunnar næsta haust.
Sigurgeir segir að hann hafi, sem
starfsmaður Rannsóknastofnunar
landbúnaðarins, á sínum tíma
staðið fyrir svokallaðri mygluspá
og átt þátt í því að reisa sjálfvirka
veðurathugunarstöð í Þykkvabæ
henni tengdri.
„Það er hægt að spá fyrir um
mygluna út frá veðurfari og þar
sem mygla grasseraði á ákveðnum
svæðum síðastliðið sumar er
ljóst að þar er að finna smitefni í
innlendu útsæði. Það er aftur á móti
veðurfarið sem ræður því hvort hún
fer af stað aftur í sumar af krafti
eða ekki.“
Tíðarfarið hefur úrslitaáhrif
Sigurgeir segir að mygla sé
algengust í hlýjum og vætusömum
sumrum og því tíðin næsta sumar
sem ræður hvort um verði að ræða
myglusumar eða ekki.
„Verði komandi sumar rakt
og hlýtt á þeim svæðum þar sem
mygla grasseraði í fyrra og útsæðið
upprunnið úr myglugarði er nánast
öruggt að það kemur upp mygla
aftur. Sé sumarið aftur á mót þurrt
og kalt eru líkur á myglu minni.
Það er því hitastig og úrkoma sem
hafa úrslitaáhrif.“
Hornafjörður myglufrír
Við Hornafjörð, þar sem veður-
skilyrði hafa oft verið myglunni í
hag, er enn sem komið er laust við
myglu og hún ekki komið upp þar
í minnst 60 ár. Sigurgeir segir tvær
meginástæður fyrir því. „Í fyrsta
lagi hafa Hornfirðingar passað
sig mjög vel á að setja ekki niður
innflutt útsæði og ekki útsæði annars
staðar af Suðurlandi og haft með sér
samtök um það. Í öðru lagi er það
vindáttin sem er þeim hagstæð því
mygla hefur frekar borist í vestur en
austur frá þekktum myglusvæðum.“
Innflutt útsæði
Að sögn Sigurgeirs er árlega flutt
inn mikið af útsæði af ýmsum
kartöfluafbrigðum. „Það sem ræður
því hvort mygla berist til landsins
með innfluttu útsæði er hvernig
tekist hefur að ráða við mygluna
á ræktunarstað útsæðisins erlendis
og það tengist alltaf úrkomu á
ræktunartíma útsæðisins.
Þegar mygla kom hér upp árið
1990 eru líkur á að smit hafi borist
með Gullauga frá Noregi sem flutt
var inn vorið 1990 og 1991. Það kom
frá Troms fylki í Norður-Noregi og
var það staðfest að mygla hefði
herjað þar bæði 1989 og 1990. Þegar
mygla kom upp á ný árið 1999 eftir
nokkur myglufrí ár eru líkur á að
smit hafi komið með hollenskum
Premiere sem fluttur var inn vorið
1999. Árið áður hafði mygla sést í
maíbyrjun í Hollandi og samfelldar
rigningar í júní og júlí torvelduðu
mygluvarnir og þar af leiðandi
hefur verið óvenjulega mikið smit
í útsæði.“
Aðspurður segir Sigurgeir að ekki
séu neinar hömlur á innflutningi á
kartöflum vegna myglu og hann
segir erfitt að hefta innflutning á
kartöflum vegna sýkingarhættu.
„Í raun er með því að setja slíkar
reglur verið að banna innflutning á
öllu útsæði og þar sem mygla er svo
almennt útbreidd erlendis er ekki
hægt að setja slíkar reglur nema
banna allan innflutning á útsæði.“
Fyrirbyggjandi aðgerðir
Sigurgeir segir að kartöflumygla
geti komið upp í einstaka grösum
eða blettum í görðum í köldum eða
þurrum sumrum en að hún nái sér
ekki upp og verði ekki að faraldri.
„Hlutfallslega eru yfirleitt fáar
útsæðiskartöflur í hverjum garði sem
eru smitaðar en samt færar um að
spíra og mynda gras og það eru ekki
gró sem lifa veturinn heldur mygla
í kartöflunum. Þessar fáu plöntur
geta síðan smitað næstu plöntur
við sig og þær síðan þar næstu og
svo framvegis. Þannig myndast
mygluhreiður sem geta síðan sent
frá sér gró lengri vegalengdir. Áður
en grös ná saman og loka röðum
loftar vel um þau og gró ná síður
að spíra nema loft sé rakamettað.
Þegar grös loka röðum verður kyrrt
og rakamettað loft niður við jörð og
mygluskilyrði verða góð.
Í boði eru tvenns konar efni
sem draga úr myglusmiti, annars
vegar fyrirbyggjandi efni sem
koma í veg fyrir smit í heilbrigðum
grösum og hins vegar efni sem hafa
læknandi verkun og geta jafnvel
stöðvað mygluna eftir að hún er
komin af stað. Erlendis þar sem
mygla er vandamál er víða úðað
með fyrirbyggjandi efnum, jafnvel
nær vikulega.
„Til að draga úr hættu á
myglu geta bændur úðað með
fyrirbyggjandi efnum og það
ættu þeir sem rækta kartöflur í
atvinnuskyni á myglusvæðum hér
á landi hiklaust að gera og það
á réttum tíma,“ segir Sigurgeir
Ólafsson plöntusjúkdómafræðingur
að lokum.
LÍF&STARF
Fyrstu einkenni kartöflumyglu eru svartir blettir á blaðendum og stönglum en eins og
sjá má á mynd til vinstri getur kartöflumygla lifað í útsæði sem kemur úr myglugarði frá
árinu áður. Myndir / Wikipedia.com.
Kartöflumygla:
Veðurfarið hefur úrslitaáhrif
Vilmundur Hansen
vilmundur@bondi.is
Sigurgeir Ólafsson
plöntusjúkdómafræðingur.
Kartöflumygla stafar af svepp,
Phytophthora infestans, sem
leggst á kartöflur og veldur
rotnun á grösum og hnýðum.
Myglan smitast frá sýktum
útsæðishnýðum og getur hún
einnig borist með vindi frá
sýktum grösum. Þegar hiti er
yfir 10°C og rakastig yfir 75%
breiðir myglan mjög hratt úr sér.
Fyrstu einkenni kartöflumyglu
eru svartir blettir á blaðendum og
stönglum.
Kartöflumygla kemur
upp með reglulegu millibili.
Sveppavarnarefni er notað
fyrirbyggjandi til að koma í veg
fyrir smit þegar
smithætta er.
Kartöflumygla