Skessuhorn - 11.05.2022, Blaðsíða 16

MIÐVIKUDAGUR 11. MAÍ 202216
Peningastefnunefnd Seðlabanka
Íslands ákvað í síðustu viku að
hækka vexti bankans um eitt pró-
sentustig. Meginvextir bankans,
vextir á sjö daga bundnu m innlán-
um, eru því nú 3,75%.
Efnahagshorfur hafa heldur
versnað frá febrúarspá Seðlabank-
ans vegna neikvæðra áhrifa inn-
rásar Rússlands í Úkraínu. Á hinn
bóginn eru vísbendingar um tals-
verðan þrótt innlendra umsvifa.
Slakinn í þjóðarbúinu virðist horf-
inn og spenna tekin að myndast
á vinnumarkaði. Gert er ráð fyrir
4,6% hagvexti í ár en að hann verði
tæplega 3% á næstu tveimur árum.
Verðbólga mældist 7,2% í apr-
íl og horfur hafa versnað veru-
lega. Enn sem fyrr vegur hækk-
un húsnæðisverðs og annarra inn-
lendra kostnaðarliða þungt auk
þess sem alþjóðlegt olíu- og hrá-
vöruverð hefur hækkað mikið.
Verðhækkanir eru því á breiðum
grunni sem endurspeglast í hraðri
aukningu undirliggjandi verðbólgu
sem mælist nú ríflega 5%. Þá hafa
verðbólguvæntingar hækkað á alla
mælikvarða. Samkvæmt spá Seðla-
bankans eru horfur á að verðbólga
aukist í rúmlega 8% á þriðja fjórð-
ungi ársins sem er 2,8 prósent-
um meiri verðbólga en spáð var í
febrúar. Gert er ráð fyrir að sam-
spil vaxtahækkana og hertra lán-
þegaskilyrða muni hægja á verð-
hækkun húsnæðis og innlendri eft-
irspurn.
Peningastefnunefnd telur lík-
legt að herða þurfi taumhald pen-
ingastefnunnar enn frekar á næstu
mánuðum til að tryggja að verð-
bólga hjaðni í markmið inn-
an ásættanlegs tíma. Ákvarðanir
í atvinnulífi, á vinnumarkaði og í
ríkisfjármálum munu skipta miklu
um hversu hátt vextir þurfa að fara,
segir á vef Seðlabanka Íslands.
gj
Eins prósentustigs hækkun Seðla-
bankans á stýrivöxtum í síðustu
viku hefur vakið hörð viðbrögð
verkalýðsleiðtoga. Hækkun stýri-
vaxta er í raun 37%, en þeir fóru
í einu vetfangi úr 2,75% í 3,75%.
Meðal þeirra sem hafa tjáð sig er
Vilhjálmur Birgisson, formaður
Verkalýðsfélags Akraness, sem birti
hreinskiptan pistil á Facebook-
síðu sinni að kvöldi 4. maí: „Þessi
ákvörðun Seðlabankans er í mín-
um huga ekkert annað en stríðs-
yfirlýsing við launafólk, neytendur,
heimili og fyrirtæki landsins. Það er
alveg ljóst að þetta getur vart annað
en kallað á hörð viðbrögð af hálfu
verkalýðshreyfingarinnar og mun
klárlega endurspegla kröfugerðir
þeirra sem nú er verið að ganga frá
vítt og breitt um landið,“ segir Vil-
hjálmur.
Þá segir hann það einnig
umhugsunarefni, og þarfnist
útskýringar hjá Seðlabankanum,
í ljósi þess að fyrirtæki á hinum
almenna vinnumarkaði skulda sam-
kvæmt Hagstofunni um 5000 millj-
arða en eins prósentustigs vaxta-
hækkun þýðir að fjármagnskostn-
aður þeirra hækkar um 50 milljarða
á ársgrundvelli sem er nánast sama
upphæð og kostar að ganga frá
kjarasamningum á hinum almenna
vinnumarkaði.
„Það er alveg ljóst að aukinn fjár-
magnskostnaður fyrirtækja mun
fara beint út í verðlag og þjónustu
sem að á endanum endar á herð-
um neytenda. Það væri gott ef
seðlabankastjóri gæti útskýrt það
á mannamáli hvernig kjarasamn-
ingar á hinum almenna vinnumark-
aði séu ætíð að ógna stöðugleika í
íslensku samfélagi þegar bara þessi
stýrivaxtahækkun getur leitt til þess
að það kosti fyrirtækin jafnmikið og
að ganga frá kjarasamningi á hinum
almenna vinnumarkaði.“
Loks spyr Vilhjálmur hvers
vegna í ósköpunum Seðlabank-
inn beiti ekki öðrum stjórntækjum
sem hann hefur til umráða til að
slá á húsnæðismarkaðinn. „Það er
með ólíkindum að hann skuli enn
og aftur dekra við fjármálaöflin og
það hefur verið grátbroslegt að sjá í
fréttum að undanförnu að aðalálits-
gjafarnir um stýrivaxtahækkunina
hafa verið fulltrúar úr bankakerf-
inu þar sem þeir hafa verið að spá
umtalsverðri hækkun á stýrivöxt-
um og nú hefur þeim orðið að ósk
sinni. Rétt er að geta þess að fjár-
málakerfið hefur svo sannarlega hag
af því að vextir fari upp enda hefur
þeim tekist að tala stýrivaxtahækk-
unina upp í hæstu rjáfur með fram-
ferði sínu á liðnum dögum. Það er
ekki að sjá annað en að framferði
stórfyrirtækja sem hafa varpað öll-
um sínum kostnaðarhækkunum
viðstöðulaust yfir á neytendur til
að geta viðhaldið arðsemisgræðgi
sinni áfram og svo þessar gríðarlegu
vaxtahækkanir muni leiða til mikilla
átaka á íslenskum vinnumarkaði.“
Loks bendir Vilhjálmur á að
heimili sem er með 50 milljóna
króna húsnæðislán á breytilegum
vöxtum geti átt von á að greiðslu-
byrðin aukist um 41 þúsund krón-
ur á mánuði, eða tæpar 500 þúsund
krónur á ári. „Heldur Seðlabankinn
að slík aukning á greiðslubyrði auki
líkurnar á að hægt verði að ganga
frá kjarasamningum, nei fjanda-
kornið ekki,“ segir Vilhjálmur.
gj
Hækkun Seðlabankans á stýri-
vöxtum í síðustu viku hefur vak-
ið áhyggjur hjá mörgum. Við þetta
breytast t.d. forsendur svo sem hjá
fasteignakaupendum sem gengið
hafa gegnum stíft greiðslumat og
reiknað með ákveðinni upphæð í
afborganir lána. Ein af spurningun-
um sem koma upp í hugann hjá
almenningi er af hverju bankastofn-
anir fylgi á eftir þessu með hækkun-
um útlánsvaxta. Skessuhorn leitaði
til Dr. Stefans Wendt, prófessors
og deildarforseta viðskiptadeildar
Háskólans á Bifröst, og spurði um
álit hans á stöðunni. Skriflegt svar
Stefáns birtist hér:
„Þegar Seðlabankinn hækk-
ar stýrivexti fylgja bankar vana-
lega á eftir og hækka líka vexti, því
fyrir þá er t.d. að verða dýrara að
taka lán í Seðlabankanum. Fyrir
einstaklinga sem eiga peninga til-
tæka verður þá meira aðlaðandi
að geyma þá á sparnaðarreikningi,
jafnvel þó að bankar hækki oft vexti
á sparireikningum minna en seðla-
bankavextir hækka. Ef fólk sparar
meira mun það eyða minni pen-
ingum til að kaupa vörur og þjón-
ustu og hugmyndin er sú að þessi
minnkandi eftirspurn muni draga
úr verðþrýstingi á markaði og þar
með verðbólgu.
Auk þess verður almennt minna
aðlaðandi að taka ný lán og fólk
þarf að greiða hærri vaxtagreiðsl-
ur af núverandi lánum nema þau
séu með föstum vöxtum. Vextirnir
á verðtryggðum og óverðtryggðum
lánum breytast þó ekki alltaf á sama
hátt. Við síðustu hækkanir seðla-
bankavaxta hafa bankarnir eink-
um hækkað vexti á óverðtryggð-
um lánum en lítið breytt vöxtum
verðtryggðra lána. Og þó að núver-
andi vaxtagreiðslur af verðtryggð-
um lánum hækki ef til vill ekki, þá
hækkar lánsfjárhæðin vegna verð-
tryggingarinnar.
Þótt óverðtryggð lán séu orðin
eftirsóknarverðari á tímum lágrar
verðbólgu virðast verðtryggð lán
æskilegri kostur á tímum mikillar
verðbólgu þegar horft er til reglu-
legra greiðslna. Ef t.d. ungt fólk
er að hugsa um að taka 30 millj-
óna króna fasteignalán eru lágar
greiðslur til að byrja með auðvit-
að áhugaverður kostur en það ætti
líka að hugsa um langtímaáhrif
verðtryggingar. Við munum sjá
hvort bankarnir haldi áfram þessari
stefnu eða hvort áhættumat þeirra
leiði til þess að vextir verði hækkað-
ir á verðtryggðum og óverðtryggð-
um lánum.
Fyrirtæki eru í svipaðri stöðu því
fyrir þau er að verða dýrara að taka
lán til nýrra verkefna eða endurfjár-
magna. Ef einstaklingar og fyrir-
tæki taka minni lán og/eða greiða
hærri vexti er minna fé til ráðstöf-
unar til að eyða í daglegar vör-
ur og þjónustu eða fjárfestingar.
Þessu er sem sagt ætlað að draga
úr verðþrýstingi á markaði. Minni
fjárfestingar í nýjum verkefnum
geta hins vegar einnig leitt til auk-
ins atvinnuleysis, einkum ef um
skyndilegar og miklar vaxtahækk-
anir er að ræða.
Hærri vaxtagreiðslur af lánum og
hætta á auknu atvinnuleysi hljómar
auðvitað ekki vel. Mikil verðbólga
skapar hins vegar einnig mikil
vandamál, því einstaklingar geta þá
keypt minna fyrir það fé sem þeir
hafa til ráðstöfunar. Vandi peninga-
stefnunnar er því að halda verð-
bólgu í skefjum en samt ekki hægja
á hagkerfinu það mikið að atvinnu-
leysi aukist. Seðlabankar hafa í tím-
ans rás lagt mismunandi áhersl-
ur á þessa þætti, en á undanförn-
um árum hafa þeir einkum haft það
hlutverk að stuðla að verðstöðug-
leika, það þýðir að halda verðbólgu
lágri og stöðugri.
Vandinn er þó enn stærri því við
vitum ekki hvort vaxtahækkun-
in hefur í raun þau áhrif sem hún
á að hafa og að verðbólga nái jafn-
vægi og jafnvel lækki. Aðgerðirn-
ar sem lýst er hér að ofan beinast
að eftirspurnarhlið markaðarins, en
að minnsta kosti hluti núverandi
verðbólgu stafar þó af framboðs-
hliðinni. Skortur á framboði hækk-
ar verð, eins og raunin er nú á ýms-
um hráefnum á alþjóðavettvangi, til
dæmis vegna víðtækra lokunarað-
gerða vegna Covid en einnig vegna
skorts á einhverju hráefni, og enn
frekar vegna stríðsins í Úkraínu.
Þessi svokallaða innflutta verð-
bólga myndi versna enn frekar ef
verðgildi íslensku krónunnar lækk-
aði. Vaxtahækkanir Seðlabanka í
öðrum löndum geta leitt til lækk-
unar á verðmæti íslensku krónunn-
ar ef Seðlabanki Íslands hækkar
ekki vexti sína eða gerir umtalsverð
viðskipti á gjaldeyrismarkaði (með
því að selja erlenda gjaldmiðla sem
hann hefur en það er auðvitað tak-
markað).
Verðbólga og vaxtaaukning
snertir fólk með mismunandi hætti,
allt eftir persónulegri fjárhags- og
atvinnustöðu. Seðlabankinn þarf að
halda verðbólgu í skefjum samhliða
heildarþróun efnahagsmála.
Frekari umræða um hvort og
hvernig draga megi úr neikvæðum
áhrifum fyrir suma hópa, til dæm-
is fólk sem lendir í fjárhagserfið-
leikum, er mikilvæg og nauðsynleg
pólitísk umræða milli mismunandi
hagsmunaaðila. Til að halda verð-
bólgu í skefjum ætti ekki að vera
tilgangurinn að reyna að vega upp
að fullu öll áhrif ákvörðunar Seðla-
bankans.“
gj
Enn voru stýrivextir
hækkaðir
Umkomulaus ein króna.
„Stýrivaxtahækkunin er
stríðsyfirlýsing við launafólk“
Vilhjálmur Birgisson á 1. maí. Ljósm. mm
Stefan Wendt á Bifröst. Ljósm. aðsend.
Þegar Seðlabankinn hækkar stýrivexti
fylgja bankar vanalega á eftir