Læknablaðið - 01.01.2022, Blaðsíða 30

30 L ÆKNABL AÐIÐ 2022/108
Inngangur
Garnasmokkun (intussusception) er þegar hluti af görn dregst inn
í aðlægan hluta garnar. Þó garnasmokkun sé ekki algengt vanda-
mál er það algengasta ástæða garnastíflu hjá ungum börnum.1 Al-
gengast er að það gerist á aldrinum 4-10 mánaða.1 Oftast verður
garnasmokkunin á mótum dausgarnar (ileum) og ristils, en það
svæði er mjög ríkt af eitilvef hjá ungabörnum. Í um 90% tilfella hjá
ungabörnum er ekki skýr ástæða fyrir garnasmokkuninni, en eitil-
vefurinn er þá talinn eiga þátt. Hjá eldri börnum og fullorðnum
er líklegra að til staðar sé leiðnipunktur (leading point) sem dragi
áfram þann hluta smágirnis sem smokrast inn í aðlægan hluta
garnar.2 Hjá fullorðnum er garnasmokkun ástæða garnastíflu í 1%
tilfella og þá finnst leiðnipunktur í 90% tilfella.3 Leiðnipunktur
finnst hjá þriðjungi barna sem greinast með garnasmokkun eft-
ir tveggja ára aldur. Algengasta ástæða garnasmokkunar í öllum
aldursflokkum hjá börnum er Meckels-sarpur, en hjá eldri börnum
sepi eða eitilfrumukrabbamein.4
Garnasmokkun á botnlanga er þegar hann dregst inn í botn-
ristil (caecum). Þetta er afar sjaldgæft, en garnasmokkun á botn-
langa sést í um 0,01% tilfella þeirra sem fara í botnlangatöku.5
Ólíkt hefðbundinni garnasmokkun getur garnasmokkun á botn-
langa komið fyrir á öllum aldursskeiðum en meðalaldur í hópi
barna er 16 ár.6
Einkenni garnasmokkunar á botnlanga geta verið bráð eða
langvinn. Algengt er að einstaklingar hafi haft í þrjár til fjórar
vikur kviðverki, uppköst, niðurgang og blóð í hægðum. Í ein-
hverjum tilfellum eru einkenni þau sömu og við bráða botnlanga-
bólgu. Vegna þess með hversu ólíkum hætti einkenni koma fram
Á G R I P
Garnasmokkun á botnlanga er sjaldgæft ástand og erfitt að greina. Við
segjum frá garnasmokkun á botnlanga hjá 7 ára gömlum strák með sögu
um kviðverki.
Garnasmokkun á botnlanga
Sjúkdómstilfelli
Erla Þórdís Atladóttir1 læknir
Kristján Óskarsson2,3 læknir
Páll Helgi Möller1,3 læknir
1Kviðarholsskurðdeild Landspítala, 2barnaskurðdeild Landspítala, 3læknadeild
Háskóla Íslands.
Fyrirspurnum svarar Erla Þórdís Atladóttir, erlata@landspitali.is
er greining ekki alltaf ljós og langoftast greinist garnasmokkunin
í aðgerð eða við vefjagreiningu.3
Garnasmokkun á botnlanga hefur verið flokkuð eftir því hvaða
hluti botnlangans dregst inn í sjálfan sig eða botnristil. Flokkunin
er kennd við McSwain sem bætti og endurgerði eldri aðferðir til
flokkunar.6 Flokkun McSwain er lýst í töflu I.
Ástæða garnasmokkunar á botnlanga er ekki skýr en þó eru
einhverjar hugmyndir um hvernig það eigi sér stað. Óvanalegar
þarmahreyfingar vegna staðbundinnar ertingar eru taldar leika
lykilhlutverk við að garnasmokkun á botnlanga á sér stað, líkt og
við garnasmokkun almennt.7 Ástæðum hefur gjarnan verið skipt
í líffærafræðilegar (anatomic) og sjúklegar (pathologic). Breiður botn
(basis) getur orsakað garnasmokkun á botnlanga. Einnig laust
botnlangahengi (mesoappendix). Eru það dæmi um líffærafræði-
legar ástæður garnasmokkunar á botnlanga. Algengustu sjúk-
legar ástæður garnasmokkunar á botnlanga eru legslímuflakk
eða bólga. Dæmi um aðrar sjúklegar ástæður eru aðskotahlutur,
sepi, hægðarsteinn eða eitlastækkun en einhvers konar fyrirferð í
botnlanga getur virkað sem leiðnipunktur.8
Tilfelli
Um er að ræða 7 ára gamlan almennt hraustan dreng. Foreldr-
ar hans leituðu með hann á læknavaktina þaðan sem honum var
vísað á bráðamóttöku barna á Landspítala. Hann var með 5 daga
sögu um hita, lystarleysi og kviðverki sem komu og fóru. Hann lýsti
dreifðum verkjum umhverfis nafla sem höfðu smám saman farið
versnandi. Hann var ekki með ógleði, uppköst eða önnur einkenni