Læknablaðið - 01.02.2022, Blaðsíða 9

L ÆKNABL AÐIÐ 2022/108 69
R I T S T J Ó R N A R G R E I N
Gunnar Þór Gunnarsson
Hjartalæknir á
Sjúkrahúsinu á Akureyri
gunnarg@sak.is
Háþrýstingur er langoftast einkennalaus
þar til líffæraskemmdir og fylgikvillar
koma fram. Þess vegna er viðurnefnið
þögli morðinginn. Vandinn er því að
finna, meðhöndla og fylgjast með
einkennalausu ástandi hjá mörgum í
langan tíma.
doi 10.17992/lbl.2022.02.674
Í þessu tölublaði er birt rannsókn Stefáns Júlíusar
Aðalsteinssonar og félaga á meðferð háþrýstings
í heilsugæslu á höfuðborgarsvæðinu. Áhugaverð
rannsókn með mikilvægum niðurstöðum sem draga
ætti lærdóm af. Þeir rannsaka algengi, meðferð og
árangur meðferðar háþrýstings á 19 heilgæslustöðv-
um á höfuðborgarsvæðinu. Þeir bera saman þrjú ár:
2010, 2014 og 2019. Helstu niðurstöður eru að há-
þrýstingur er sennilega vangreindur og af þeim sem
fá meðhöndlun nær minnihluti meðferðarmarkmið-
um.
Í rannsókninni eru einstaklingar skilgreindir
með háþrýsting sem hafa greininguna háþrýsting-
ur I10 samkvæmt ICD-10-flokkunarkerfinu. Sam-
kvæmt þessari skilgreiningu er algengi háþrýstings
17%, 19% og 22% eftir rannsóknarárum. Lægra en
þau 31,1% sem var áætlað algengi á heimsvísu 2010,
sjá heimild 4 í greininni. Af þeim sem voru með há-
þrýsting voru einungis rúmlega 60% á lyfjameðferð.
Einungis um helmingur þeirra sem voru á meðferð
áttu skráð blóðþrýstingsgildi á hverju rannsóknar-
ári og einungis 44% þeirra náðu meðferðarmark-
miðum. Engin breyting var með tímanum á hlutfalli
þeirra sem náðu meðferðarmarkmiðum. Ef eitthvað
var þá hækkaði meðalblóðþrýstingur á tímabilinu.
Eru þetta marktækar niðurstöður? Ef svo, er
þetta viðsættanlegt? Ef ekki, hvað veldur og hvað er
til ráða?
Ekkert bendir til annars en að niðurstöðurnar
séu marktækar í þeim skilningi að þær varpi ljósi á
hvernig meðferð sé háttað í raun og veru og hvaða
árangri hún skili. Höfundar benda réttilega á vissa
annmarka, til dæmis hvernig blóðþrýstingur sé
skráður í sjúkraskrárkerfi. Engin rök hníga að því
að meðferð sé betri hjá þeim þar sem blóðþrýstingur
er ekki skráður á aðgengilegan hátt eða ekki skráð-
ur yfir höfuð. Ætla má að þessar niðurstöður endur-
spegli almennt greiningu og meðferð háþrýstings á
Íslandi.
Þessi meðferðarárangur er að sjálfsögðu ekki við-
sættanlegur. Eins og höfundar rekja í fyrirtaks inn-
gangi að greininni er háþrýstingur alvarlegur sjúk-
dómur sem getur með tímanum valdið alvarlegum
skemmdum í fjölda líffæra ef hann er ómeðhöndl-
aður. Vangreining og vanmeðhöndlun er þó hnatt-
rænt vandamál og niðurstöður þessarar rannsóknar
því miður ekki einsdæmi og jafnvel betri en annars
staðar eins og fram kemur í umræðu kaflanum.
Háþrýstingur er langoftast einkennalaus þar til
líffæraskemmdir og fylgikvillar koma fram. Þess
Háþrýstingur, þögli morðinginn.
Betur má ef duga skal
vegna viðurnefnið þögli morðinginn. Vandinn er
því að finna, meðhöndla og fylgjast með einkenna-
lausu ástandi hjá mörgum í langan tíma. Það bíður
upp á erfiðleika við greiningu og vissa tómhyggju
þegar kemur að meðferðarheldni og eftirliti. Þó
að blóðþrýstingsmæling sé að mörgu leyti einföld
er mér til efs að mörg okkar mæli blóðþrýsting á
besta hugsanlega hátt við bestu aðstæður í hvert
skipti: hljóðlátt herbergi, ekkert kaffi, reykingar
eða áreynsla 30 mínútum fyrir mælingu, ekki með
þvaglátaþörf, slaka á í 3-5 mínútur fyrir mælingu.
Sitjandi í stól með bakstuðningi, báðir fætur flatir
á gólfi, framhandleggur slakur á borði í réttri hæð,
rétt stærð á belg, þrjár mælingar með mínútu milli-
bili.1 Þó ef til vill sé ekki alltaf hægt bera sig svona að
við mælingar ættum við að geta betur.
Hvað er til ráða? Heilsugæslan er
rétti staðurinn til að greina og fylgja
eftir langflestum með háþrýsting. Ár-
vekni hvað varðar skimun er mikilvæg.
Mæla á blóðþrýsting jafnvel þó það sé
ekki ástæða komu. Mikilvægt er að
huga að lífsstílsbreytingum sem hluta
af meðferð. Ef lyfjameðferðar er þörf, að
velja þá lyf með tilliti til aldurs, undir-
liggjandi sjúkdóma eða áhættuþátta.
Meðferðarheldni og eftirlit er krefjandi.
Snemmkomið eftirlit eftir greiningu er
mikilvægt til að fylgjast með að meðferðarmark-
mið náist. Mjög algengt er að blóðþrýstingsmælar
séu til á heimilum og heimamælingar mikilvægur
hluti eftirlits. Tilvalið er að hjúkrunarfræðingar sjá
um eftirlit. Náist meðferðarmarkmið ekki er mikil-
vægt að huga að ástæðu. Huga að meðferðarheldni,
undirliggjandi sjúkdómum eins og aldósterónheil-
kenni, nýrnasjúkdómum, nýrnaæðasjúkdómum,
kæfisvefni og fleiru. Sólarhrings blóðþrýstings-
mælingar geta komið að notum. Langtímaeftirlit er
einnig krefjandi. Eftir að viðeigandi árangur hefur
náðst er sjálfsagt að nota allar komur á heilsugæslu-
stöð til mælinga og hvetja þá sem eiga mæli heima til
mælinga, til dæmis nokkra daga kvölds og morgna á
nokkurra mánaða fresti.
Það er þögull morðingi á kreiki. Drögum lærdóm
af grein Stefáns og félaga, við getum betur.
Gunnar Þór Gunnarsson
MD, PhD
Speciaist internal medicine
and cardiology, Akureyri
hospital
Hypertension, the silent
killer. We can do better.
Heimild
1. Unger T, Borghi C, Charchar F, et al. 2020 International Society of
Hypertension Global Hypertension Practice Guidelines. Hypertension
2020; 752: 1334-57.