Læknablaðið - 01.02.2022, Blaðsíða 12

72 L ÆKNABL AÐIÐ 2022/108
R A N N S Ó K N
Nokkuð er síðan háþrýstingur varð þekktur sem aðaláhættu-
þáttur hjarta- og æðasjúkdóma og ýmsar meðferðarleiðbeiningar7-9
eru til sem byggjast á vönduðum vísindarannsóknum. Þrátt fyrir
það er sjúkdómurinn enn vangreindur og vanmeðhöndlaður. Árið
2010 vissu einungis 45,6% þeirra sem voru með háþrýsting af því,
36,9% voru á einhverskonar meðferð og 13,8% náðu meðferðar-
markmiðum (<140/90 mmHg). Þá var hlutfallslega tvöfalt betri vit-
und um sjúkdóminn í hátekjulöndum og fjórfalt fleiri náðu með-
ferðarmarkmiðum en í lágtekjulöndum.4,6 Greining og meðferð á
Íslandi fer að mestu fram í heilsugæslu en einnig á læknastofum
sérgreinalækna. Ekki eru til íslenskar leiðbeiningar um háþrýsting
og því sennilegt að flestir styðjist við erlendar leiðbeiningar eins
og NICE.7
Blóðþrýstingur hækkar með aldri. Mögulegar skýringar á þessu
eru meðal annars uppsöfnuð áhrif lífsstíls, minni eftirgefanleiki
slagæða og/eða lélegri síun í gauklum. Slagbilsþrýstingur hækkar
út alla ævina en hlébilsþrýstingur hækkar til 55-60 ára aldurs og
því er aukið algengi háþrýstings eftir þann aldur að miklu leyti
einangraður slagbilsháþrýstingur.10
Salt í mat getur haft áhrif á blóðþrýsting og óhófleg neysla á
salti er almennt talin skaðleg heilsu11 en ekki eru allir með salt-
næman háþrýsting. Minni saltinntaka lækkar blóðþrýsting og hef-
ur langtíma verndandi áhrif gagnvart hjarta- og æðasjúkdómum.12
Hreyfingarleysi er áhættuþáttur fyrir háþrýstingi en hreyfing
lækkar blóðþrýsting bæði meðal háþrýstingssjúklinga og einstak-
linga með eðlilegan blóðþrýsting.13
Mikil áfengisneysla (>3 drykkir á dag) er einnig áhættuþáttur
fyrir háþrýstingi. Mikil áfengisneysla hækkar blóðþrýsting bæði
hjá einstaklingum með eðlilegan blóðþrýsting og einstaklingum
með háþrýsting og er sú aukning skammtaháð. Miðlungs neysla
áfengis (<2 drykkir á dag) veldur ekki hækkun á blóðþrýstingi14 og
hefur í sumum rannsóknum tengst lægri áhættu á heilablóðfalli
og hjartaáfalli.15
Markmið þessarar rannsóknar var í fyrsta lagi að kanna hve
margir skjólstæðingar heilsugæslunnar á höfuðborgarsvæðinu
væru skráðir með greininguna háþrýstingur. Í öðru lagi að skoða
hversu stórt hlutfall þeirra náðu meðferðarmarkmiðum á árun-
um 2010, 2014 og 2019. Í þriðja lagi að kanna hvaða lyfjameðferð
er veitt við háþrýstingi. Einnig var gerður samanburður milli
heilsugæslustöðva á höfuðborgarsvæðinu með tilliti til skráningar
á blóðþrýstingsmælingum og hlutfalli þeirra sem ná meðferðar-
markmiðum. Upplýsingar um stöðu meðferðar á háþrýstingi í
heilsugæslu á Íslandi eru takmarkaðar. Síðasta og helsta rann-
sóknin á þessu sviði var framkvæmd á heilsugæslustöðinni Sól-
vangi í Hafnarfirði og tók yfir tímabilið 2002-200316 en var ein-
göngu bundin við eina heilsugæslustöð.
Efniviður og aðferðir
Rannsóknin var lýsandi afturskyggn þversniðsrannsókn og náði
yfir þrjú ár; 2010, 2014 og 2019. Til skoðunar var meðferð há-
þrýstings hjá einstaklingum eldri en 18 ára með þá greiningu sam-
kvæmt flokkunarkerfinu ICD-10. Gögnum safnaði deild rafrænnar
þjónustu Heilsugæslu höfuðborgarsvæðisins úr sjúkraskrárkerfi
(Sögukerfinu) og voru gögnin frá öllum starfandi heilsugæslum
á höfuðborgarsvæðinu (tafla I). Leitað var í Sögukerfinu eftir öll-
um með greininguna háþrýstingur (I10). Ýmsum upplýsingum
var safnað um þessa einstaklinga, sjá töflu II. Gögnum var safnað
frá öllum sem höfðu greininguna I10 þann 31. desember 2010, 31.
desember 2014 og 31. desember 2019. Gögnin voru á Excel-formi
og ópersónugreinanleg. Gögnum var ekki safnað sérstaklega um
undirflokka lyfjaflokkanna en sumir þeirra innihalda lyfjablönd-
ur.
Mannfjöldatölur voru sóttar af vef Hagstofu Íslands. Við töl-
fræðilega úrvinnslu og hreinsun á gögnum var notuð SPSS, útgáfa
26, og Rstudio, útgáfa 1.2.5033. Við tölfræðilega úrvinnslu voru
marktektarmörk sett sem p-gildi <0,05. Nokkrar tölfræðiaðferðir
voru notaðar. Í flestum tilvikum var notuð tvíkosta aðhvarfsgrein-
ing (logistic regression) þar sem leiðrétt var fyrir aldri, kyni og öðr-
Tafla I. Heilsugæslustöðvar á höfuðborgarsvæðinu.
Gögnum var safnað frá öllum stöðvunum.
Heilsugæslan Árbæ (HH)
Heilsugæslan Efra-Breiðholti (HH)
Heilsugæslan Efstaleiti (HH)
Heilsugæslan Firði (HH)
Heilsugæslan Garðabæ (HH)
Heilsugæslan Glæsibæ (HH)
Heilsugæslan Grafarvogi (HH)
Heilsugæslan Hamraborg (HH)
Heilsugæslan Hlíðum (HH)
Heilsugæslan Hvammi (HH)
Heilsugæslan Höfða
Heilsugæslan Lágmúla
Heilsugæslan Miðbæ (HH)
Heilsugæslan Mjódd (HH)
Heilsugæslan Mosfellsumdæmi (HH)
Heilsugæslan Salahverfi
Heilsugæslan Seltjarnarnesi og Vesturbæ (HH)
Heilsugæslan Sólvangi (HH)
Heilsugæslan Urðarhvarfi
Tafla II. Breytur. Listi yfir allar breytur sem safnað var. Lyfjaflokkar
tilgreindir samkvæmt ATC-flokkunarkerfi.
Aldur
Kyn
Heilsugæslustöð
Slagbilsþrýstingur
Hlébilsþrýstingur
Lyfjaflokkar
C03 (þvagræsilyf)
C07 (beta-blokkar)
C08 (kalsíumgangalokar)
C09 (lyf með verkun á RAAS)