Læknablaðið - 01.02.2022, Síða 38

98 L ÆKNABL AÐIÐ 2022/108
V I Ð T A L
Skima ætti fyrir þunglyndi á unglingastigi grunnskólanna og hjálpa ungmennum sem
sýna einkenni til að takast á við hugsanir sínar. Þetta segir Eiríkur Örn Arnarson,
prófessor emeritus við læknadeild Háskóla Íslands. Hann segir að með réttum forvörnum
megi létta á heilbrigðiskerfinu til lengri tíma
■ ■ ■ Gunnhildur Arna Gunnarsdóttir
Grípum ungmennin og snúum
neikvæðu hugsanamynstri
þeirra í jákvætt
„Stigveldisaukning verður á geðlægð
ungmenna í 9. bekk. Kynjamunurinn fer
að koma fram en þunglyndi er helmingi
algengara meðal stúlkna en drengja. Við
18 ára aldur er talið að um 15% ungmenna
hafi lifað meiriháttar lotu geðlægðar,“
segir Eiríkur Örn Arnarson, prófessor em-
eritus við læknadeild Háskóla Íslands og
sérfræðingur í klínískri sálfræði.
Eiríkur gerði rannsókn á árangri þess
að skima 14-15 ára unglinga fyrir um
áratug. Ungmenni með mörg einkenni
geðlægðar sátu þriggja mánaða námskeið,
14 skipti, þar sem þau lærðu meðal annars
að snúa neikvæðu hugsanamynstri í já-
kvætt. Árangurinn lét ekki á sér standa.
Íslenskt hugvit í útrás
„Það kom í ljós við eftirfylgd ári eftir
námskeiðið að þau sem sátu það ekki,
samanburðarhópurinn, voru 5 sinnum
líklegri til að hafa þróað með sér lotu
geðlægðar á þessu eina ári en hin sem
það sátu,“ segir Eiríkur. Rannsóknin, sem
hann vann með bandaríska sálfræðingn-
um Edward Craighead, vakti athygli
þegar hún birtist í fagtímaritinu Behaviour
Research and Therapy.
„Gagnrýnt var að íslenskt þjóðfélag
væri svo einsleitt að ekki væri hægt að
yfirfæra niðurstöðurnar á önnur samfé-
lög. Portúgalar fengu hins vegar áhuga
á að gera verkefnið. Niðurstöðurnar þar
voru sambærilegar þeim sem við höfðum
fengið hér á landi. Það var ánægjulegt
því menningarsamfélagið er gjörólíkt.
Nú er verið að endurtaka rannsóknina í
Svíþjóð í samvinnu heilsugæslu og skóla
og einnig í Þessalóníku í Grikklandi,“
segir hann.
„Það sem er ánægjulegt við rann-
sóknina í Svíþjóð er að heilsugæsla og
skóli vinna saman. En þegar við fram-
kvæmdum rannsóknina hér á landi fannst
skólanum oft að svona rannsókn ætti að
fara fram innan heilbrigðiskerfisins, en
þar sem þessir nemendur uppfylltu ekki
klínísk skilmerki fyrir þunglyndi en voru
með einkenni þess var þetta ekki talið
verkefni heilsugæslunnar.“
Eiríkur bendir á að þunglyndi sé al-
gengt. „Það er þjóðhagslega hagkvæmt
að reyna að byrgja brunninn,“ segir hann
og bendir á að þetta verkefni falli vel að
heimsmarkmiði Sameinuðu þjóðanna að
fækka ótímabærum dauðsföllum vegna
annarra en smitsjúkdóma um þriðjung
fyrir árið 2030 með fyrirbyggjandi aðferð-
um og meðferð og stuðla að geðheilbrigði
og vellíðan.
Forvörnum fórnað
Eiríkur lýsir því hvernig námskeiðið
hafi verið prufukeyrt á Seltjarnarnesi og
haldið þar, á Akureyri, í Reykjanesbæ,
Hafnarfirði, einum skóla í Reykjavík,
Garðabæ og í Mosfellsbæ þar sem það hafi
í kjölfarið lifað lengst. Forvarnir sem þess-
ar margborgi sig hins vegar.
„Mér finnst leitt að það skuli vera til
gagnreynt verkefni eins og þetta sem
ekki er nýtt hér á landi þrátt fyrir að það
sé aðgengilegt og mikil vinna hafi verið
lögð í að þróa það,“ segir Eiríkur. En hvað
veldur?
„Forvarnir hafa kannski ekki átt upp
á pallborðið í íslensku samfélagi þótt þær
skipti máli. Þær eru oft það fyrsta sem
menn spara við sig þegar kreppir að,“ seg-
ir hann. Þá sé skólakerfið mjög fáliðað af
sálfræðingum sem geti boðið upp á þessi
námskeið.
„Ég veit að þeir hafa mikið að gera
við greiningar en minni tíma til að bjóða
meðferð. Þegar þeir hafa greint vand-
ann þurfa þeir að beina ungmennunum
áfram en á BUGL og heilsugæslunni er
ekki heldur nægur mannafli til að sinna
þessum einstaklingum,“ bendir Eiríkur
á. Þar af leiðandi myndist stíflur. „Það er
ákveðið misrétti og ekki viðunandi að fólk
geti ekki leitað eftir sálfræðiþjónustu á
sama hátt og annarri heilbrigðisþjónustu.“
Hann segir að forvarnir sem þessar
hafi hins vegar sannað sig og létti á inn-