Læknablaðið - 01.02.2022, Blaðsíða 22

82 L ÆKNABL AÐIÐ 2022/108
meðan að hann hýsti orminn, sá sami fann fyrir sárum verk efst í
maganum og hann kúgaðist og ældi dögum saman áður en lirfan
gekk loks upp í kok en þá hurfu einkennin. Eftir að lirfan var horf-
inn út úr líkamanum kvörtuðu sumir yfir því að hafa tímabund-
ið fundið fyrir óþægindum í hálsi, einn nefndi kitl í koki, annar
kvaðst hafa fundið fyrir ertingu í hálsi í 12 daga eftir að ormurinn
fannst uppi í kokinu. Nokkrir aðspurðra kváðust ekki hafa fund-
ið fyrir neinum einkennum meðan ormurinn var í maga. Eftir að
lirfan hafði verið send í greiningu fundu sumir fyrir ógeðstilfinn-
ingu og velgju við tilhugsunina um það hvað þeir höfðu gengið í
gegnum.
Umræður
Niðurstöðurnar staðfesta að fólk á Íslandi smitast af og til af lif-
andi hringormum. Gerist slíkt eru mestar líkur á því að þar sé á
ferðinni P. decipiens, tegund sem þekkt er að því að valda mörgum
þeirra sem smitast tímabundnum óþægindum.9,16 Þessi einkenni
hverfa fljótlega þegar lirfan hefur losað sig úr magaslímhúðinni.
Líkurnar á því að finna Anisakis simplex í fólki hér á landi virðast
vera mun minni. Engu að síður er sú hætta fyrir hendi eins og stað-
fest var við fund á lirfu í hægðum bleyjubarns sem talið er að hafi
fengið lirfuna við neyslu á vanelduðum fiski á barnaheimili. Í því
tilviki gekk lirfan niður meltingarveginn. Hún hafði ekki náð að
bora sig út úr meltingarveginum. Sumir aðspurðra í þessari athug-
un töldu sig ekki hafa fundið fyrir neinum sársauka eða vanlíðan
þrátt fyrir að hafa um hríð sannarlega hýst Pseudoterranova-lirfu.
Í þeim tilvikum er líklegast að lirfurnar hafi ekki náð að festa sig
í slímhúð magans heldur gæti lirfan hafa legið laus í magaholinu.
Tvö önnur sjúkdómsform eru þekkt í mönnum sem hýsa
tímabundið lifandi hringormslirfu.16 Annað þeirra á sér stað þegar
lirfan hefur náð að festa sig aftast í munnholi eða í koki. Í einu
tilviki í þessari rannsókn var greint frá ertingu í hálsi sem varaði
í 12 daga eftir að lirfa hafði fundist þar laus. Mögulega hafði hún
náð að festa sig um tíma í byrjun sýkingar. Hitt sjúkdómsformið
er alvarlegra en það kemur fram þegar lirfan nær að bora sig út úr
maga eða þörmum og fer á flakk í líkamsholinu. Komi slíkt í ljós er
mögulegt að fjarlægja slíkar lirfur með með skurðaðgerð.7,9,16
Anisakis-lirfur eru þekktar að því að valda ofnæmi í fólki, og
geta bæði lifandi og dauðar lirfur valdið ofnæmisviðbrögðum
(IgE miðlað svar) berist þær niður í meltingarveg, viðbrögðin geta
verið ofsakláði, ofnæmisbjúgur (angioedema), astmi eða bráðaof-
næmi (anaphylaxis).17 Að minnsta kosti eitt tilvik bráðaofnæmis af
völdum A. simplex hefur verið staðfest í manneskju hér á landi18
en óljóst er hvort og þá hvaða viðbrögð Pseudoterranova-lirfur geta
orsakað í fólki.17
Ekki reyndist vera lengdarmunur á þriðja og fjórða stigs P.
decipiens-lirfum í þessari rannsókn (tafla I) en lirfur sem ná að festa
sig í magavegg hýsilsins og fara að næra sig þar og þroskast bæði
lengjast og gildna. Líkleg skýring á því að enginn lengdarmunur
kom í ljós er mikill breytileiki á stærð lirfanna þegar smitun á sér
stað. Þannig er til dæmis vitað að smithæfar þriðja stigs Pseudo-
terranova-lirfur í sjávarfangi geta verið allt frá 20 mm upp í 60 mm
langar og skiptir þar máli hvaða fisktegundir eiga í hlut og aðset-
ursstaður lirfanna í fiskinum.16,19
Hringormasmit hefur verið staðfest í fjölda fiskitegunda hér við
R A N N S Ó K N
land.1 Sérstaka athygli vakti hversu oft fólk í þessari athugun taldi
sig hafa fengið hringorm úr þorski og steinbít. Líklega endurspegl-
ar sú staðreynd samt fyrst og fremst það hversu oft fólk hérlendis
leggur sér þessar fiskitegundir til munns hráar eða vaneldaðar.
Í einu tilviki var staðfest að soðin ýsa sem búið var að mata
barn á – en barnið spýtti út úr sér – reyndist hafa verið með dauða
Anisakis-lirfu í fiskholdinu. Iðulega hefur það heyrst fullyrt að ýsa
af Íslandsmiðum sé laus við hringormasmit og að það sé ein skýr-
ing þess hversu algeng ýsa hefur verið á borðum landsmanna í
gegnum tíðina. Þetta er þó ekki alls kostar rétt. Droplaug Ólafs-
dóttir20 hefur sýnt fram á að Anisakis-lirfur geta verið algengar í
ýsu en vegna þess hversu ljósar þær eru á litinn og lirfurnar jafnan
grannvaxnar, gjarnan upprúllaðar í þunnum bandvefshjúp sem
hýsillinn hefur myndað utan um lirfuna (sjá mynd 2), geti þessar
lirfur hæglega farið fram hjá þeim sem eru að borða ýsu. Raunar á
þetta við um aðrar fisktegundir líka því upprúllaðar Anisakis-lirf-
ur eru nokkurn veginn samlitar fiskholdinu og meiri líkur á því að
þær fari fram hjá fiskneytendum heldur en hinar brúnleitu, oftast
allnokkru gildari og lengri Pseudoterranova-lirfur sem gjarnan eru
áberandi milli vöðvalaga í fiskholdi.
Misjafnt var hvar fólk smitaðist. Flestir smituðust í framhaldi
af eldamennsku heima hjá sér, sumir á veitingahúsi eða í sérstakri
sushi-veislu. Mesta furðu vakti þó að sama barnið skyldi í tvígang
smitast á barnaheimili. Þeim sem önnuðust matseld þar var form-
lega kynnt þessi niðurstaða og kynntar leiðir sem eiga að tryggja
að lifandi hringormar séu ekki í mat. Niðurstöður þessarar sam-
antektar benda einnig til þess að matreiðslufólk sem vinnur með
fiskmeti ætti að kynna sér þau mál betur. Eftirfarandi aðferðir við
meðhöndlun á sjávarfangi eiga að hindra það, eða í það minnsta
minnka verulega líkurnar á því að fólk smitist af hringormslirf-
um.16 Slægja skal fisk sem fyrst eftir að hann er veiddur til að
minnka líkurnar á því að lirfur flakki úr innyflum fisksins yfir
í fiskholdið. Gegnumlýsa skal fiskflök á ljósaborði og fjarlægja
lirfur sem þar sjást handvirkt með oddmjórri töng (pinsettu). Hr-
ingormar drepast við frystingu fari frostið í kjarna fisksins niður
í -20°C í 7 daga. Á sama hátt nægir að hita fisk þannig að kjarna-
hiti fari yfir 60-63°C í nokkrar mínútur til að drepa hringorma.
Sérstakar leiðbeiningar eru á vef Matvælastofnunar (MAST) sem
byggja á reglugerð 853/2004 frá atvinnu- og nýsköpunarráðu-
neytinu þar sem kveðið er á um að fisk sem nota á hráan í fiskrétti,
svo sem sushi, skuli frysta áður þannig að kjarnahitinn nái -20°C
í að minnsta kosti 24 klukkustundir. Hérlendis er talið nægjan-
legt að slíkt frysting vari í sólarhring en leiðbeiningar Measures16
leggja til heila viku.
Síðustu ár og áratugi hefur neysla á hráu eða lítt hituðu sjáv-
arfangi færst í vöxt hér á landi. Af því getur stafað hætta, eink-
um þegar um er að ræða uppsjávarfiska sem sýktir eru af lirfum
Anisakis simplex eða ránfiska sem hafa safnað þessum lirfum í sig.
Dæmi eru um að íslenskir sjómenn borði hrá loðnuhrogn. Veruleg
hætta er á að slíkt leiði til A. simplex-sýkingar. Sama hætta fylgir
neyslu á hráum síldarhrognum og hráum fiski almennt. Brýnt er
að fiskur sem notaður er í tilbúna fiskrétti hafi áður verið vand-
lega ormahreinsaður en öruggara er þó að hráefnið hafi áður verið
fryst það lengi að lirfur í því séu örugglega dauðar. Stingi menn
steikarhitamæli í þykkasta hluta fiskstykkja er unnt að fylgjast
með því hvenær kjarnahiti hefur náð tilsettu lágmarki.