Sjómannablaðið Víkingur - 01.01.2012, Page 11

Sjómannablaðið Víkingur – 11
Þegar Ásgeir yngri festi kaup á Sass-
verslun í Neðstakaupstað á Ísafirði
árið 1883 fylgdu tvö kaupskip með
í kaupunum. Þau hétu Amphitrite
(97 rúmlestir) og Maagen (86 rúm-
lestir). Þessi skip átti verslunin þó
aðeins í fáein ár. Maagen týndist í
hafi á leið til Spánar árið 1887 og
Amphitrite strandaði við Orkneyjar á
leið frá Kaupmannahöfn til Ísafjarð-
ar 18. mars 1892. Árið áður hafði
verslunin eignast annað skip sem
Ásgeir keypti á uppboði eftir að því
hvolfdi á Sundunum á Ísafirði. Það var
upphaflega norskt, galeas, og hét Christ-
ine. Ásgeir skírði skipið Árni Jónsson,
eftir mági sínum og verslunarstjóra Ás-
geirsverslunar í Neðstakaupstað. Galeas-
inn Árni Jónsson reyndist hins vegar
ekkert happafley. Hann strandaði í Ön-
undarfirði skömmu fyrir jól árið 1893 og
eyðilagðist.
Þegar árið 1893 átti Ásgeirsverslun
þannig aðeins yfir tveimur seglskipum
að ráða. Sá skipakostur var allsendis
ónógur þar sem flutningar á vegum fyrir-
tækisins jukust nánast ár frá ári. Af þeim
sökum hafði Ásgeir G. Ásgeirsson brugð-
ið á það ráð á árinu 1893, áður en Árni
Jónsson strandaði, að festa kaup á 849
rúmlesta gufuskipi, sem Helge hét og
var smíðað í Skotlandi árið 1869. Hann
lét gera nokkrar breytingar og endur-
bætur á skipinu og skírði það síðan upp
og nefndi Á. Ásgeirsson, eftir föður sín-
um.
Á. Ásgeirsson var fyrsta gufuknúna
millilandaskipið í eigu Íslendinga og
skipar því veglegan sess í íslenskri sigl-
ingasögu. Það kom fyrst til íslenskrar
hafnar er það kom til Ísafjarðar, hlaðið
kolum og salti, hinn 8. maí 1894. Skipið
var einkaeign Ásgeirs G. Ásgeirssonar en
þegar hann lést árið 1912 eignaðist Ás-
geirsverslun það. Skipið var mest í för-
um til og frá Ísafirði og flutti hvers kyns
vörur fyrir Ásgeirsverslun. Það fór oft
með saltfisksfarma til Suðurlanda og á
vetrum var það tíðum í leigusiglingum á
milli hafna í Norður-Evrópu. Árið 1915
var það selt til Finnlands og örlög þess
urðu þau að það fórst á tundurdufli í
Finnska flóa árið 1917 eða 1918.
Skipstjóri á Á. Ásgeirsson á árunum
1894-1913 var danskur, Gregersen að
nafni. Skipverjar voru og flestir danskir
en stýrimaður var Árni Riis, systursonur
Ásgeirs yngra. Hann tók við stjórn skips-
ins eftir Gregersen og stýrði því þar til
það var selt árið 1915.
En Á. Ásgeirsson var ekki eina gufu-
skipið í eigu Ásgeirs G. Ásgeirssonar. Ás-
geirsverslun var mikið fyrirtæki, hið
stærsta á Íslandi á sinni tíð, og rak útibú
víða um norðanverða Vestfirði. Mikið
þurfti að flytja að þeim og frá og til að
anna þeim flutningum keypti Ásgeir árið
1889 36 rúmlesta gufuskip. Það hlaut
nafni Ásgeir litli, eftir ungum systursyni
Ásgeirs. Skipið kom fyrst til Íslands árið
1890 og hóf strax áætlunarferðir um Ísa-
fjarðardjúp, auk ferða á milli útbúa Ás-
geirsverslunar. Áætlunarferðum hélt
skipið uppi til 1904, en eftir það var það
eingöngu notað til flutninga og skemmti-
ferða til 1915, er því var lagt. Það var
síðan rifið.
Skipstjórar og skipverjar á Ásgeiri litla
voru danskir, að einum undanskildum.
Hann hét Guðmundur Viborg Jónatans-
son og var fyrst aðstoðarmaður í vél og
vélstjóri síðustu árin.
Loks er þess að geta, að Ásgeir G.
Ásgeirsson átti um skeið á síðasta áratug
19. aldar skip sem hét Solide. Það var
seglskip með lítill hjálparvél og mun
einkum hafa verið notað í lausakaup-
ferðir á sumrin.
En Ásgeirsverslun var fráleitt eina
vestfirska fyrirtækið í eigu Íslendinga,
sem gerði út kaupskip á 19. öld. Lárus
Á. Snorrason, kaupmaður á Ísafirði,
gerði út skipið Lille Alide um skeið á 9.
áratug aldarinnar, en það fórst með allri
áhöfn á leið frá Englandi til Íslands árið
1890. Árið 1883 bættust tvær skonnort-
ur í kaupskipaflotann, hétu báðar Guð-
rún og voru báðar smíðaðar í Frakk-
landi. Aðra keypti Jófríður Guð-
mundsson kaupmannsekkja í Flatey
á Breiðafirði og hafði í millilandasigl-
ingum fram á 20. öld. Hitt skipið
átti Markús Snæbjörnsson kaup-
maður á Patreksfirði og gerði út til
ársins 1900, er það var selt til Sví-
þjóðar.
Kaupskipin, sem hér hafa verið
talin, voru öll í eigu verslana og
einstakra manna. Það var í samræmi
við gamla venju, að kaupmenn á Íslandi,
íslenskir og danskir, önnuðust sjálfir
flutninga á vörum til og frá verslunum
sínum. Um aðra flutningsmöguleika var
ekki að ræða, utan það sem flutt var með
póstskipum og skipum lausakaupmanna.
Eiginleg skipafélög, sem einungis sinntu
kaupskipaútgerð og vöruflutningum
fyrir hvern þann sem þurfti að flytja
vörur, voru engin til á Íslandi fyrr en á
20. öld.
Jónas Hallgrímsson undraði árið 1839
að Íslendingar hygðust hefja millilanda-
siglingar „þótt enginn kunni að sigla“.
Undrun skáldsins var vissulega rétt-
mæt, og eins og fram hefur komið hér að
framan, voru allir skipstjórar á kaupskip-
um í eigu Íslendinga á 19. öld, danskir;
Árni Riis tók ekki við skipstjórn á Á.
Ásgeirssyni fyrr en nokkuð var liðið á 20.
öld. Hitt fer hins vegar ekki á milli mála,
að siglingar um úthöfin heilluðu marga
unga Íslendinga og á ofanverðri 19. öld-
inni lærðu allmargir þeirra stýrimanna-
og skipstjórnarfræði í erlendum sjó-
mannaskólum, flestir í Danmörku.
Árangur þess kom í ljós þegar íslenskir
menn stofnuðu eigið skipafélag í upphafi
20. aldar.
Ásgeir við bryggju í Nýhöfn. Mynd: Ljósmyndasafnið Ísafirði.