Fréttablaðið - 15.10.2022, Qupperneq 70

Mata
Hari var
dæmd
til dauða
og tekin
af lífi af
aftöku-
sveit á
þessum
degi
fyrir 105
árum.
Margaretha Geertruida Zelle, áður en hún flutti til Parísar þar sem hún varð fræg fyrir erótískar danssýningar undir nafninu Mata Hari. FRÉTTABLAÐIÐ/GETTY
Í dag eru liðin 105 ár frá því
að Mata Hari var tekin af lífi
af franskri aftökusveit sem
skipuð var tólf mönnum.
Hún fæddist í Hollandi en
varð frægur dansari í upphafi
tuttugustu aldarinnar, ásamt
því vera sökuð um njósnir.
birnadrofn@frettabladid.is
Margaretha Geer-
truida Zelle fæddist
í Hollandi 7. ágúst
árið 1876. Hún gift-
ist átján ára gömul
hollenskum herforingja sem starf-
aði í nýlendum Hollendinga þar sem
nú er Indónesía. Þangað flutti Zelle
með eiginmanni sínum en hjóna-
bandið varði ekki lengi.
Eiginmaður Zelle var alkóhólisti
og beitti hana of beldi. Hún sagði í
bréfum sem hún skrifaði á árunum
1902-1904 að hann hefði vakið með
henni ógeð á kynlífi og smitað hana
af sárasótt. Zelle fór frá manninum
en skilnaðurinn endaði með deilum
og neitaði hann til að mynda að
greiða henni framfærslulífeyri. Það
varð til þess að Zelle neyddist til að
skilja dóttur þeirra eftir hjá föður
sínum, þegar hún flutti til Evrópu.
Við komuna til Evrópu bjó Zelle
við sárafátækt og viðurkenndi hún
sjálf síðar að hafa þurft að stunda
vændi til að lifa af. Hún starfaði
einnig í sirkus í París og sem fyrir-
sæta fyrir listmálara. Í París varð
goðsögnin Mata Hari til.
Mata Hari
Árið 1904 byrjaði Zelle að sýna eró-
tíska dansa undir nafninu Mata
Hari. Hún vakti mikla athygli og
varð nafn hennar fljótt þekkt víða
enda hafði hún lært austræna dansa
og menningu á árum sínum í Mal-
asíu. Hún sagðist vera prinsessa frá
Jövu og spann upp ýmsar framandi
sögur um líf sitt og uppruna.
Mata Hari var lýst sem konunni
sem gat vafið karlmönnum um
fingur sér og fengið þá til að gera allt
sem hún vildi. Hún var af mörgum
sögð fegursta kona Evrópu og átti í
samböndum við háttsetta og valda-
mikla menn. Mata Hari varð ekki
bara fræg í Frakklandi heldur fyllti
hún samkomuhús um alla Evrópu.
Ferill hennar varð ekki langur
þrátt fyrir vinsældir hennar, heldur
tóku þær að dvína við upphaf fyrri
heimsstyrjaldarinnar. Síðasta sýn-
ing hennar fór fram í mars árið 1915,
hálfu ári eftir að stríðið hófst.
Tengsl Mata Hari við háttsetta
menn var það sem margir segja að
hafi orðið henni að falli. Vitað er að
hún átti í sambandi við þýskan
sendimann, búsettan í Madríd, en
sá maður sendi yfirmönnum sínum
símskeyti þar sem hann lýsti njósn-
ara sem bar dulnefnið H-21. Lýsing-
arnar þóttu eiga við Mata Hari og
var hún sökuð um njósnir.
Í kjölfarið fóru frönsk yfirvöld
fram á að Mata Hari stundaði njósn-
ir fyrir Frakka. En í febrúar árið
1917 var hún handtekin og færð í St.
Lazare fangelsið í París. Í júlí hófust
réttarhöld yfir henni þar sem hún
var ásökuð um að hafa opinberað
upplýsingar sem áttu þátt í dauða
um 15 þúsund hermanna.
Mata Hari var dæmd til dauða, og
þennan dag fyrir 105 árum, þann 15.
október árið 1917, var hún leidd fyrir
tólf manna aftökusveit og skotin til
bana. Mata Hari hélt alltaf fram sak-
leysi sínu og er sögð hafa sýnt mikið
hugrekki fram á síðasta augnablik.
Einhverjar sannanir eru fyrir því
að Mata Hari hafi stundað njósnir
og að jafnvel hafi hún um tíma
leikið tveimur skjöldum og unnið
bæði fyrir Frakka og Þjóðverja. Hún
er gjarnan kölluð „mesta njósna-
kvendi sögunnar,“ en f lestir sem
þekkja til eru þó sammála um að sú
hafi ekki verið raunin. Mata Hari
hafi þekkt valdamikið fólk og borið
slúður á milli. n
Mata Hari tekin af lífi fyrir njósnir
Birna Dröfn
Jónasdóttir
birnadrofn
@frettabladid.is
Þessar myndir voru teknar af Mata Hari árið 1906 en þá var hún afar þekkt í Frakklandi og víðar í Evrópu. Eins og sjá
má var hún ögrandi í klæðaburði og fasi og af mörgum var hún talin fallegasta kona í Evrópu. FRÉTTABLAÐIÐ/GETTY
38 Helgin 15. október 2022 LAUGARDAGURFRÉTTABLAÐIÐ