Andvari - 01.01.2016, Blaðsíða 80

78
BJÖRN ÞORSTEINSSON
ANDVARI
un okkar, skoðanamyndun og samskipti. Þannig verður iðkun gagnrýninnar
hugsunar að mikilvægum þætti í því bætta siðferði sem verður til þegar við
sýnum hvert öðru þá virðingu að gagnrýna þær skoðanir sem við ölum með
okkur, leynt eða ljóst - eins og vinir gera.
Á þennan hátt vinnur Páll úr þeirri kjarnahugmynd, sem rekja má til hins
gríska hugtaks sem kalla má rót vestrænnar heimspeki, að heimspekin sé
fílósófía, ást á visku, þrá eftir því að vita. Páll leit svo á að þessi þrá sé okkur
öllum í blóð borin, öll viljum við vita (betur) og lifa í sannleika eftir því sem
kostur er og forðast lygar og blekkingar. Jafnframt taldi Páll að í þessu hlut-
skipti okkar væri það einmitt fólgið að okkur væri ætlað að takast á við það
í sameiningu, hvert með öðru og hvert fyrir annað.6 í því ljósi sést að upp-
hafsorð Siðfrœðinnar, sem vitnað var til hér á undan, ber engan veginn að
skilja sem ákall um að við sýnum hvert öðru hroka og yfirgang, heldur felst í
þeim sú hugsun að við deilum kjörum í þessari tilvist - og það eru ekki aum
kjör þó að oft sé myrkrið og þokan skammt undan. Öllu heldur er tilveran,
og ekki síst samvera okkar, ævintýri sem blasir hvarvetna við ef við lyftum
höfði, lítum upp og tökum til við að ræða um þau kynstur sem fyrir ber, og
sýnum þannig hvert öðru það sanna traust sem ríkir milli sannkallaðra vina.
Glöggt má ráða af framansögðu að Páll lagði ríka áherslu á hyggjuvit ein-
staklinga og hæfileika þeirra til að taka ákvarðanir í skynsamlegu samneyti
við aðra. I þessu felst fölskvalaus trú á beitingu mannlegrar skynsemi sem
má þó engan veginn leggja að jöfnu við einhvers konar óblandna virðingu
fyrir tækni og vísindum. Páll tók snemma skýra afstöðu í þessum efnum og
í erindinu „Siðvísindi og læknisfræði“, sem hann flutti á þingi Læknafélags
Islands í september 1977 og birtist síðar í Pælingum, beindi hann spjótum
sínum að kröfunni um hlutleysi vísindanna og þeirri hugmynd að vísindin
væru á einhvern hátt ónæm fyrir, eða hafin yfir, siðfræði. Páll varar við
slíkum viðhorfum og heldur þess í stað á lofti hugsjóninni um læknisfræðina
sem eiginleg siðvísindi með því að þau snúist um hugtökin heill og heilbrigði
sem ættu að vera leiðarljós allra vísinda, hvort heldur þeirra sem beinast að
náttúrunni eða þeirra sem láta sig samfélagið varða. Með öðrum orðum séu
vísindi á villigötum ef þau láti siðvitið lönd og leið.7 Þar er kominn kjarninn í
afstöðu Páls til vísindanna og hugmyndum hans um mikilvægi siðfræðinnar
í því efni.
Trú
Þegar ritaskrá Páls er skoðuð vekur athygli hversu mjög hann lét sig trúna
varða fyrstu árin eftir að hann sneri heim frá námi. Á árinu 1976 flutti hann
t.d. fjögur opinber erindi og þrjú þeirra fjölluðu um trúmál almennt eða