Andvari - 01.01.2016, Blaðsíða 144

142
HJALTI ÞORLEIFSSON
ANDVARI
hengi tilverunnar væri bundið tímafljótinu eða eilífðarstraumnum. Stöðugan
straum sá hann sem undirstöðu tilverunnar en þar sem hann rann aðeins í
eina átt var ógjörningur fyrir einstakling að slíta sig frá því sem réð fram-
vindu hans, það er lífskraftinum." Þau öfl sem bjuggu að baki verðandinni
voru hulin og eina leiðin til að glöggva sig á þeim og framrás fljótsins var
um innsæið sem aðeins var fært um að afhjúpa samhengið milli fortíðar, nú-
tíðar og framtíðar, það sem Bergson kallaði „la durée“. Þannig átti að vera
hægt að átta sig á þróun lífsins því að allir þræðir þess sameinuðust í fljót-
inu. Leiðin að innsæinu lá í sköpuninni (svipar til hins díonýsíska sköpunar-
anda Nietzsches) þar sem samverkun milli vitsmunaafla mannsins og eðlis-
ávísunar hans átti sér stað.12
Bergson afneitaði þeirri túlkun að vísindin gætu skýrt alla þætti lífsins
og taldi þvert á móti að skynsemishyggja byggðist á eðlislægum hvötum þar
sem reynt væri að skilgreina allt út frá efnisheiminum, hinu fastmótaða og
steinrunna. Andstæðan væri fólgin í innsæinu, það gæfi miklu víðtækari og
betri mynd af þeim vandamálum sem við væri að glíma. Lausn þeirra bæri
með sér raunverulegan heimspekilegan skilning sem væri aðeins mögulegur
ef mótsagnirnar tvær, skynsemin og innsæið, væru lagðar saman að jöfnu
þar sem innsæið virkaði útvíkkandi en skynsemin afmarkandi.13 í háskólum
Evrópu á fyrri hluta aldarinnar naut þessi óskynsemishyggja hylli og hennar
sér merki í heimspeki Sigurðar Nordals eins og sýnt verður fram á hér í
framhaldinu.
Lífhyggjan í heimspeki Sigurðar Nordals
Sigurður lauk doktorsprófi frá Kaupmannahafnarháskóla árið 1914 en
hélt námi áfram sem styrkþegi Árnastofnunar og síðar sjóðs Hannesar
Árnasonar. Lokaritgerð hans hafði fjallað um Olafs sögu helga en styrkur-
inn úr Hannesarsjóði var skilyrtur við nám í heimspeki og stundaði hann
það í Kaupmannahöfn, Berlín og Oxford fram á sumar 1918. Sú kvöð hvíldi
á styrkþeganum að hann varð að halda opna fyrirlestra um nám sitt og flutti
Sigurður slík erindi (um einlyndi og marglyndi) með hléum frá lokum októ-
ber 1918 fram í apríl 1919. I flestum tilvikum vann hann aðeins ágrip utan
um hvern fyrirlestur svo að þeir eru ekki varðveittir í heilu lagi. Þrátt fyrir
að hafa vakið mikla eftirtekt var það fyrst árið 1986 sem drög Sigurðar voru
tekin saman og gefin út á bók.14
Páll Skúlason (1945-2015) heimspekingur sagði að Sigurður hefði í heim-
speki sinni lagt áherslu á að hver og einn gerði sér grein fyrir þeim þver-
sögnum sem einkenndu mannlega tilveru. Lífseðli mannsins gengi út á að
uppfylla allar hvatir og langanir sem sífellt kæmu upp í hugann. Þegar að-