Andvari - 01.01.2016, Blaðsíða 102

100
VÉSTEINN ÓLASON
ANDVARI
ins fær merkingu af samveru manna. Hvað skorðar annað. Hvor þátturinn
er mikilvægastur fer eftir því hvernig á er litið, en lesandinn fer á mis við
eitthvað mikilvægt ef ekki er gefinn fullur gaumur að mannfélaginu, sem
Benedikt er — þrátt fyrir allt — hluti af.
Ég ímynda mér að flestir sem lesa Aðventu til enda og leyfa henni að taka
völdin í sálinni — ganga inn í heim hennar — verði fyrir djúpum áhrifum af
endalokum sögunnar, þegar Benedikt kemur aftur að Botni. Það er eins og
þá hellist yfir mann djúp geðshræring sem erfitt er að skýra. Ég hef komist
við þegar ég les eða heyri sögulokin, og ég veit að svo er um fleiri. Hver les-
andi á slíkar tilfinningar við sjálfan sig og á að leyfa þeim að fá útrás án þess
að vera með fyrirvara og spurningar. En það er hlutverk bókmenntarýninnar
að spyrja spurninga um slík áhrif, hvernig standi á þeim, hvort sem þau
verða í sögulok eða annars staðar í texta, spyrja hvaða galdur sögumannsins
hafi orkað svo djúpt á lesandann.
í sögulok koma saman allir meginþræðir í Aðventu, tilfinningar fá útrás
sem eiga sér langan aðdraganda og eru þó aldrei orðaðar heldur smám saman
laumað inn í brjóst lesandans. Hvað er þarna á seyði?
Þegar maður les Aðventu eftir langt hlé furðar mann á því sem ég nefndi
áður, hve lengi sögunni vindur fram áður en Benedikt er sannarlega orð-
inn einn eftir á öræfunum, utan við mannlegt samfélag. Maður var búinn
að gleyma því, svo sterk er myndin ef hinum einmana einstaklingi ofur-
seldum ofsafengnum öflum náttúrunnar og þó með styrk til að takast á við
þau og þrautseigju til að komast af. En fyrri hluta sögunnar er sannarlega
ekki ofaukið. Það er ekki svo að skilja að Benedikt sjálfur líti á sig sem utan-
garðsmann sem ekki sé hluti af mannlegu samfélagi. Þvert á móti. Hann er
hluti af sveitinni: „Hér á hann heima. A heima sem snar þáttur af hverju því
er hann fær náð til og skynjað með hendi, sýn og hugboði. Þessi veröld er
hans (46).“
Skömmu síðar segir:
... maðurinn er heimakær og tengdur eignum og umhverfi, sjálfskan eltir hann á
röndum út yfir gröf og dauða, kvíðir því að missa lífið — þetta hið raunverulegasta
af öllu raunverulegu, þetta hið fallvaltasta af öllu fallvöltu, þetta hið óendanlegasta
af öllu óendanlegu — kvíðir því að það gangi sér úr greipum, kvíðir einverunni sem
er skilyrði fyrir sjálfsveru hans, sem er sjálfsvera hans, kvíðir því að standa uppi án
meðbræðra i kringum sig og ef til vill gleymdur af guði (47).
Það eru þessir meðbrœður sem mynda samfélag. Við skulum líta sem
snöggvast á samfélagið sem birtist í sögunni. Það er samfélag fjárbænda á
jaðri óbyggðanna; um Botn er beinlínis talað sem bæinn „þar sem byggð-
ina þrýtur og fjöllin taka við.“ Á leið sinni að Botni fer Benedikt fram hjá
mörgum bæjum eða stendur þar stutt við. Sveit Benedikts verður eins konar