Andvari - 01.01.2016, Blaðsíða 151

ANDVARI
HIN EILÍFA SAMÞÆTTA LÍFSHEILD
149
sandkornið öðruvísi út/142 sagði hann í Einlyndi og marglyndi. Til að örva
sköpunarkraftinn, sem var nauðsynlegur til að byggja upp til framtíðar, var
því réttast að leita til móðurjarðarinnar sem þótti hafa séð forfeðrunum fyrir
andlegri og líkamlegri næringu um aldir. Vítalistar erlendis töluðu á sömu
nótum fyrir útivist, heilsurækt og eflingu andans utan þéttbýlis þar sem
mögulegt væri að komast í einhvers konar andlega tengingu við fyrri kyn-
slóðir og upplifa samverkun fortíðar, nútíðar og framtíðar, durée Bergsons.
I þessum þankagangi var fólgin ákveðin dulhyggja (mysticism) sem var
innbyggð í hugmyndafræði lífhyggjunnar. Grundvelli kristindómsins og
þeirri yfirnáttúru sem fólst í trú á meyfæðingu var yfirleitt eindregið hafnað
af vítalistum. Engu að síður má greina eitthvað sem óneitanlega minnir á
trúarlega eða goðsagnakennda orðræðu og hneigð innan stefnunnar til mót-
unar nýrrar „trúar“ sem er þá oftast nær fólgin í átrúnaði á manninn sjálfan
og hlutveruleika hans. Það sem kallað var úreltar hefðir fornrar og staðn-
aðrar guðsdýrkunar átti hins vegar í flestum tilvikum ekkert skylt við þessa
hneigð lífhyggjunnar. Það var ekkert himnaríki, engin Biblía, boðorð eða
helgisiðir, heldur aðeins náttúran, þróunin og hið efnislega. En eðli máls-
ins samkvæmt var ógerlegt að sanna tilvist lífskrafts á beinan vísindalegan
hátt og kenningar um einhvern díonýsískan sköpunaranda voru heldur ekki
áþreifanlegar. Lífhyggjan var í raun lífsskoðun, hugsjónastefna eins og áður
segir, sem áhangendurnir tileinkuðu sér á grunni þeirrar sannfæringar að til-
veran yrði aldrei skýrð að öllu leyti með haldbærum rökum. Maðurinn væri
svo agnarlítill þáttur í alheimssamhenginu að hann mundi aldrei hafa burði
til að skilja það til fulls. Þannig hélt vísindamaðurinn Hans Driesch því fram
fullum fetum að þar sem ekki yrði sýnt fram á tilvist lífskraftsins og heildar-
samfellunnar með aðferðum vísindanna, enda þótt þessir þættir væru óneit-
anlega til staðar í efnisheiminum, yrði hreinlega að trúa á tilvist þeirra.43
Þrátt fyrir þetta eru áhrif Nietzsches á lífhyggjuna óhagganleg þótt hann
hafi verið afdráttarlaus í höfnun sinni á trúarbrögðum og útlistunum á dauða
Guðs. Vítalistarnir vildu gera lífið sjálft að miðpunkti alls í stað úreltra siða
og sú hugsjón þeirra var innblásin af Nietzsche. Hann hafði talað fyrir nýjum
veraldlegum heimi „ofurmennis“ þar sem ný viðmið til handa manninum
yrðu mótuð í krafti hins díonýsíska afls. Boðskapur hans fólst alls ekki í
nýjum trúarbrögðum eða því að nútímamaðurinn legði traust sitt í blindni
á fullútskýrða hugmyndafræði heldur fyrst og fremst í ríkri einstaklings-
hyggju þar sem hver og einn varð sinn eigin herra í bókstaflegri merkingu.
Andans átti að leita innan efnisheildarinnar en ekki í handanveruleika eða í
kenningum staðnaðrar fortíðar 44 Hinn skapandi hugur réð heimssýn manns-
ins og hafði ósjálfráða tilhneigingu til að gera hann að einhverju miklu
meira en tilefni var til. Hvernig sem á það var litið var veruleiki hans með
öllu þýðingarlaus og aðeins eilíf hringrás stöðugra endurtekninga. Vonin um