Andvari - 01.01.2016, Blaðsíða 149

ANDVARI
HIN EILÍFA SAMÞÆTTA LÍFSHEILD
147
sem leiddi til að hin sameiginlega undirstaða hyrfi. Slík lífsviðhorf í anda
marglyndis leiddu á endanum af sér ójafnvægi, sundrung og friðleysi sálar-
innar sem að lokum hefði í för með sér upprætingu einstaklingsins þar sem
hin sameiginlega þjóðarskynjun hyrfi.33
í nútímanum þótti líf mannsins sífellt meir bundið tæknivæðingu hinn-
ar vélrænu stórborgar þar sem hlutverk einstaklingsins þótti orðið svo af-
markað að helst minnti á lítið tannhjól í vél. Vítalistar litu þessa þróun ólík-
um augum. í fyrirlestrunum var Sigurður efins um heilnæmi iðnvæðingar
mannssálarinnar en þó er erfitt að merkja annað en að hann telji hana geta
verið hjálplega við sérhæfinguna. Til að mynda segir hann að „[... best sé]
að hafa altaf heildina í baksýn. Sjá hana í því einstaka. Vera hjól, en hafa
meðvitund um alla vélina [.. ,],“34 og líkir þannig hinu heildstæða samfélagi
við stóra maskínu þar sem einstaklingurinn er agnarsmár hluti. Hin vél-
vædda sýn dró athyglina að mikilvægi hvers og eins, því að hversu smár
sem vélarhlutinn var gat vélin ekki starfað eðlilega nema hann sinnti sínu.
Greinarmuninn á manni og vél taldi Sigurður vera falinn í getu mannsins
til að hugleiða aðskilin málefni samhliða daglegum nauðsynjaverkum. Hver
persóna var heimur út af fyrir sig, ólíkt hinni dauðu vél, með mörgum rang-
hölum sem leituðust við að dreifa huganum í átt að tilbreytingunni sem frí-
aði frá hinni leiðigjörnu endurtekningu sem einkenndi veraldlegan heim.
Sífelld þörf mannsins á skemmtun og afþreyingu sagði hann birtingarmynd
marglyndis sem væri mannkyninu í blóð borin, enda vildi það í eðli sínu
kanna nýjar slóðir og öðlast aukna vitneskju um heiminn.35
Einstaklingur varð því að komast í tæri við veruleikann á ýmsan hátt
svo að jafnvægi héldist á huga hans og hæfileikar samþættust í einn far-
veg. Almennt þótti vítalistum það umhverfi ekki einkennandi fyrir hefð-
bundnar menntastofnanir í löndum álfunnar þar sem kennsluaðferðir væru
staðnaðar og úreltar. Of mikið var þar miðað við að steypa alla í sama mót,
sem aftur varð til þess að sálarþarfir hvers og eins nutu sín ekki og afmark-
aðar einingar í hinu innra lífi breiddu of mikið úr sér á kostnað annarra.
Nútímaskólanám varð eins og annað að miða að því að lífskrafturinn fengi
að brjótast fram og njóta sín. Virkja þurfti nemendur og hvetja þá til athafna,
fá þá til að sjá námsefnið frá ólíkum hliðum og þannig veita sköpunarkraft-
inum útrás.36 Þessi viðhorf lífhyggjunnar koma fram í fastmótuðum skoð-
unum Sigurðar á hvernig miðla ætti þækkingu, bæði í fræðslustofnunum og í
fræðiritum ætluðum almenningi. I Islenzkri menningu þótti honum eðlilegt,
að mati Gunnars Karlssonar sagnfræðings, að beita svokallaðri innlifunar-
kenningu (eða kannski öllu heldur innsæiskenningu) sem gengur út á að lifa
sig inn í hugarheim þeirra persóna sem hann er að fjalla um hverju sinni en
styðjast ekki einvörðungu við sannreyndar heimildir. Slíkan þankagang vildi
hann innleiða í íslenska menntakerfið, en í forspjalli bókarinnar gagnrýnir