Andvari - 01.01.2016, Page 124

122
KRISTJÁN EIRÍKSSON
ANDVARI
líf og dauði. En jafnframt því að vera andstæður eru þetta nokkurs konar
hliðstæður sem renna jafnvel saman, eins konar díalektísk hughyggja. Og
kannski eru það einmitt þessi atriði í frásagnarstíl Þórbergs, fremur en
nokkuð annað, sem gera honum kleift að lýsa sinni fjölþættu skaphöfn og
lífsskoðun. Minnir þetta að sumu leyti á heimspeki hans gamla uppáhalds-
skálds, Einars Benediktssonar, sem svo kvað í „Einræðum Starkaðar“:
Hið smáa er stórt í harmanna heim,
höpp og slys bera dularlíki.
Segja má að mikill hluti verka Þórbergs snúist um að draga upp hina fjöl-
þættu og breytilegu sjálfsmynd sína sem Laxness lýsir svo og fyrr er vitnað
til:
Þórbergur var í mínum augum ekki aðeins tveir eða þrír menn, heldur tvær eða
þrjár ólíkar heimsmenníngar að gáskafullum leik í einni persónu sem þó aldrei
klofnaði.
Það er lýsing ofvitans úr Suðursveit, þjóðleysingjans og hins margvísa yoga,
sem var samgrónari íslenskri sveitamenningu en flestir ef ekki allir aðrir.
En þessi lýsing er ekki endilega rétt samkvæmt öllum staðreyndum og mæl-
ingum kompáss og skrefa sem Þórbergi voru svo tamar. Hugarflug höfundar
í hinu „lausbeislaða formi“, þar sem eitt er stækkað og annað minnkað gerir
þessi verk hans að eins konar ævigoðsögnum (e. biomythography) eins og
Soffía nefnir það.
En Þórbergur lýsir ekki einungis sjálfum sér heldur fjölda annarra. Og
frægust þeirra eru Lilla Hegga og Arni prófastur Þórarinsson. í verkum
sínum um þau leggur Þórbergur allt kapp á að lifa sig inn í og setja sig
rækilega í spor sögupersónanna, nánast samsama sig þeim. Til þess verð-
ur hann að grípa til alls konar útúrdúra, ekki síst í Ævisögu Árna prófasts
Þórarinssonar svo fremur má þar tala um nýtt bókmenntagervi heldur en
hefðbundna ævisögu þar sem Þórbergur fer sínar eigin leiðir eins og í flest-
um fyrri verkum sínum.
Soffía Auður Birgisdóttir hefur í bók sinni, Ég skapa - þess vegna er ég,
lýst vinnubrögðum Þórbergs og bókmenntasköpun hans betur og rækilegar
en gert hefur verið til þessa og í raun skilgreint form verka hans svo vel að
litlu er þar við að bæta.
Hitt er svo annað mál að fjölmargt er enn órannsakað í skáldskap og líf-
speki ofvitans úr Suðursveitinni og hvernig hann vinnur stöðugt úr lífsvið-
horfum sem í fljótu bragði sýnast ólík og berst ótrauður fyrir þeim. Einkum
er forvitnilegt að rannsaka hvernig hann aðhyllist stöðugt nýjar, og að því
er virðist, ólíkar stefnur og hugmyndir án þess að varpa hinum fyrri fyrir