Tímarit lögfræðinga - 01.12.2013, Blaðsíða 6

352
veldi. Síðustu áratugi og einkum frá lokum kalda stríðsins hafa yfir-
burðir Bandaríkjanna á meðal ríkja raunar verið slíkir, hvort heldur
sem litið er til hernaðarmáttar eða efnahagsstyrks, að talað hefur
verið um þau sem eina risaveldið í samtímanum en þróun síðustu
ára bendir þó til að það hafi e.t.v. verið ofmælt. Það breytir því þó
ekki að ekkert annað ríki hefur verið viðlíka áhrifamikið í alþjóða-
samskiptum síðasta árhundraðið og Bandaríkin. Ef gengið er út frá
þeirri forsendu að alþjóðasamskipti lúti almennt reglum þjóðaréttar
og hafi auk þess afgerandi áhrif á þróun þjóðaréttarins leiðir af
framansögðu að afstaða Bandaríkjanna til þjóðaréttar hlýtur að
skipta verulegu máli.
Í þessari grein er ætlunin að gera grein fyrir því hvernig þetta
leiðandi stórveldi, Bandaríkin, hefur nálgast þjóðarétt sem ríki og
þá einkum hver sé möguleg sérstaða þeirra í því tilliti. Til að reyna
að útskýra þetta verður fyrst vikið að nokkrum almennum atriðum
sem varða Bandaríkin, alþjóðasamskipti og þjóðarétt, þá verður
fjallað um stöðu þjóðaréttar í stjórnskipan og réttarkerfi Bandaríkj-
anna, en síðan verða tekin nokkur dæmi um mikilvæg svið á borð
við afstöðu Bandaríkjanna til alþjóðastofnana og úrlausnar deilu-
mála, til beitingar vopnavalds, alþjóðlegs mannréttindaréttar og til
annarra mikilvægra sviða alþjóðasamvinnu, áður en dregnar verða
saman ályktanir í niðurstöðum.
2. BANDARÍKIN, ALÞJÓÐASAMSKIPTI OG ÞJÓÐARÉTTUR
Það má kalla nokkuð rótgróna ímynd Bandaríkjanna að þau hafi
lengstum verið fylgjandi og síðar leiðandi í uppbyggingu núver-
andi alþjóðakerfis sem byggi einkum á lögum og reglu.1 Fallast má
á að mikið sé til í þessu en hinu má ekki gleyma að Bandaríkin eru
tiltölulega ungt ríki og hafa sem slíkt lengst af verið afar upptekin
af sjálfstæði sínu gagnvart öðrum ríkjum. Sé litið til sögunnar viðist
hún sýna okkur Bandaríkin annars vegar sem afgerandi stórveldi
sem vill hafa áhrif á gang mála í veröldinni, en hins vegar birtist rík
áhersla þeirra á sérstöðu sína og á að koma í veg fyrir að Bandaríkin
verði fyrir óæskilegum áhrifum utan frá.2 Í sögulegu samhengi virð-
ist afstaða Bandaríkjanna til þjóðaréttar einmitt birtast mjög skýrt í
þessu „tvöfalda ljósi“ og mætti vísast í anda raunhyggjumanna orða
það sem svo að Bandaríkin hafi lengstum lagt höfuðáherslu á ör-
yggi sitt í alþjóðasamskiptum með því að reyna að fyrirbyggja að
önnur ríki geti haft áhrif á þau, samfara því að leitast við að há-
1 Shirley V. Scott: International Law, US Power – The United States Quest for Legal Security.
Cambridge 2012, bls. 9.
2 Shirley V. Scott: International Law, US Power – The United States Quest for Legal Security,
bls. 17-18.