Tímarit lögfræðinga - 01.12.2013, Blaðsíða 49

395
að það ferli sem hófst með aðskilnaði laga og siðferðis ljúki með sam-
runa þessara tveggja fyrirbæra þegar lögum er beitt til að festa í sessi
siðferðilegt sammæli samfélagsþegnanna. Líklegt er að vísu að það
verði aldrei annað en lægsti samnefnarinn. Til að forða sjálfum okkur
og samfélaginu frá slíkri lágkúru þurfum við á göfugri hugsun að
halda sem miðar að hærra marki.
Lögin þjóna sannarlega mikilsverðu hlutverki í þeim tilgangi að
færa samfélög fram á veg. Með vísan til alls framanritaðs er hins
vegar óraunhæft að telja að lögin geti nokkru sinni þjónað því hlut-
verki að vera hinn endanlegi mælikvarði á rétta og ranga hegðun.
út frá þessu er ekki órökrétt að draga í efa réttmæti þeirrar viðleitni
að regluvæða öll svið mannlífsins í smáatriðum. Við hljótum ávallt
að þurfa að skilja eftir eitthvert rými fyrir siðferðisreglur og sið-
fræðilega rökræðu í því skyni að höfða til samvisku33 borgaranna
og þeirra betri manns.
8. SIÐFRÆÐILEGT FASTALAND?
Í fámennum og einföldum samfélögum drekkur fólk í sig siði og
viðmið með móðurmjólkinni ef svo má að orði komast. Fólk lærir
þar siðferðisreglur. Siðfræðin liggur á dýpra sviði, þar sem fjallað er
faglega um rétta breytni og ranga. Siðfræðin er þannig rökleg iðkun
sem hefur oft lítið með tilfinningasemi að gera. Breyttar þjóðfélags-
aðstæður, ekki síst þær sem fjórfrelsi Evrópuréttarins leiðir af sér,
kalla fram aukna þörf fyrir samræmd viðmið. Breyttir framleiðslu-
hættir, nýjar atvinnugreinar, kröfur um flæði fjármagns o.fl. gera
það að verkum að í auknum mæli er notast við lög sem samnefnara.
Meðal annars má sjá þetta í því að lög teygja sig í sífellt meira mæli
inn á svið siðferðisreglna. Sú þróun er raunar hafin hér á landi fyrir
nokkru. Sést það einna best á þeirri áherslu sem víða má sjá að
starfsstéttir setji sér siðareglur, skrái þær og birti. Það væri aftur á
móti óraunhæf bjartsýni að halda að leysa megi siðferðisvanda fólks
með því einu að skrá og birta siðareglur. Þetta þekkja allir sem þurft
hafa að líta til skráðra siðareglna í leit að leiðsögn við lausn tiltekins
siðavanda.
Því verður varla á móti mælt að hugmyndir okkar um rétt og
rangt, gott og illt, dyggðir og lesti, höfum við flestar tekið í arf frá
fyrri kynslóðum. Samfélagsgerð okkar, löggjöf, siðvenjur, tungu-
málið og fleira er afsprengi hugmynda, hugsjóna, menningar, sögu,
stjórnmála og margs annars.
33 Í þessu sambandi má minna á að í drengskaparheiti, sem embættismenn vinna að
stjórnarskrá lýðveldisins Íslands, sbr. 2. málsl. 2. mgr. 20. gr. stjórnarskrárinnar nr. 33/1944,
er því meðal annars heitið að gegna af árvekni og samviskusemi skyldum þeim sem starfið
útheimtir.