Tímarit lögfræðinga - 01.12.2013, Blaðsíða 39

385
legu leyti af djúprættum viðhorfum fólks til þess hvað sé rétt og
hvað sé rangt. Allir fyrrnefndir þættir skipta án efa miklu við mótun
þeirra viðhorfa. Þar sem þau viðhorf eru ekki aðeins vitsmunaleg,
heldur einnig tilfinningaleg í bland, er hætt við að slík skoðanaskipti
geti orðið viðkvæm. Þar með er þó ekki sagt að öll rökræða um þessi
efni sé dauðadæmd eða að hana beri að forðast. Hér sem annars
staðar þjónar vitsmunaleg umræða þeim tilgangi að draga fram
sjónarmið, röksemdir og áherslur sem nýst geta þeim sem þurfa að
setja reglur og framfylgja þeim. Fylgismenn bandarísku raunhyggj-
unnar myndu raunar ganga svo langt að segja að sjónarmið þessi
nýtist einnig dómurum og úrskurðaraðilum í störfum þeirra. Hvaða
afstöðu sem lesandinn kann að hafa til raunhyggjunnar er í öllu falli
ljóst að almenningsálitið vegur þungt við setningu og útfærslu
þeirra reglna sem svara eiga kröfum samtímans um lögin sem leið-
beiningar, sammæli eða fyrirmæli, sem uppfylla kröfur um skrán-
ingu, birtingu, skiljanleika, samræmi o.s.frv.13
4. AÐGREINING LAGA OG SIÐFERÐIS
Á vettvangi lögfræðinnar, í laganámi, í lagakenningum og síðast en
ekki síst í lagaframkvæmd, fer talsverð orka í að greina lög frá öðr-
um fyrirbærum, svo sem kurteisisreglum, siðareglum, trúarreglum
o.s.frv. Þannig má segja að hugtakið lög geymi nú einungis brot af
því víðfeðmi sem bjó í hinni fornu merkingu þess, þegar tilvísun til
laga vísaði til reglna af fjölbreyttum uppruna.14 Ekki verður hér gert
lítið úr því gagni sem sú aðgreining hefur skilað okkur. Gagnsemin
mælist ekki síst í því að afmarka, flokka og greina viðfangsefni,
hugtök, reglur og meginreglur. Aðgreiningin eykur á trúverðug-
leika lögfræðinnar, ekki síst með því að straumlínulaga verkferla
við úrlausn deilumála. Aðgreiningin dregur úr líkum á því að menn
blandi saman óskyldum hlutum.
Áherslan á þessa aðgreiningu stafar að mestu frá hugmynda-
fræði vildarréttarins, sem segja má að fyrst hafi litið dagsins ljós í
riti Johns Austin, „The Province of Jurisprudence Determined“, sem
út kom í Englandi árið 1832.15 Þótt margar staðhæfingar Austins
hafi síðar sætt gagnrýni og endurskoðun16 stendur sú fullyrðing
hans enn í kjarna vildarréttarins að milli laga og siðferðis séu engin
13 Sjá til hliðsjónar dæmisögu Lon L. Fuller af Rex konungi, Lon L. Fuller: The Morality of
Law. New Haven 1969, bls. 33 o.áfr.
14 Sigurður Líndal gerir þessu nokkur skil í ritum sínum, sjá m.a. Um lög og lögfræði:
Grundvöllur laga – réttarheimildir, bls. 3. Í þessu samhengi er heldur ekki úr vegi að geta
gríska orðsins nomos, sem getur staðið fyrir siðvenju og hefð, en einnig lög.
15 John Austin: The Province of Jurisprudence Determined. Cambridge 1995.
16 Ber í því sambandi helst að nefna hið víðfræga rit eftir H.L.A. Hart: The Concept of Law.
Oxford 1961.