Íslenska þjóðfélagið - 23.12.2021, Qupperneq 39

Guðmundur Oddsson og Andrew Paul Hill
39 ..
færri starfsmenn þurfa að sinna sömu verkefnum og fyrr, sem eykur álag. Aukið álag getur birst
í hærri slysatíðni en tilkynntum vinnuslysum lögreglumanna hérlendis fjölgaði frá 2005 til 2015.
Síðara árið var tíðni vinnuslysa hér á landi orðin hæst meðal lögreglumanna samanborin við aðrar
starfsstéttir (Guðmundur Kjerúlf, 2017). Verkefnum lögreglu, sér í lagi í dreifbýli, hefur hins vegar
fjölgað í takt við aukinn ferðamannastraum, sbr. fleiri slys, umferðaróhöpp og leitir að týndu fólki.
Mikilvægi dreifbýlislöggæslu hérlendis
Dreifbýlislöggæsla skiptir miklu máli fyrir Íslendinga, enda bjuggu 131.730 manns utan höfuðborg-
arsvæðisins í upphafi 2020. Íbúum utan höfuðborgarsvæðisins fjölgar stöðugt þó hlutfall þeirra af
mannfjölda fari lækkandi því íbúum höfuðborgarsvæðisins fjölgar hraðar (Hagstofa Íslands, 2020b).
Ísland er einnig eitt strjálbýlasta land heims (Sameinuðu þjóðirnar, e.d.).
Lögreglan þarf að taka mið af aðstæðum í dreifbýli, s.s. breytilegu landslagi, veðurfari og inn-
viðum. Þá er afbrotatíðni víðast lægri í dreifbýli en þéttbýli (Yarwood, 2015). Á Íslandi er afbrota-
tíðni hærri á höfuðborgarsvæðinu en í öðrum lögregluumdæmum (Ríkislögreglustjóri, 2019). Flest
hegningarlagabrot á íbúa árið 2018 voru skráð á höfuðborgarsvæðinu (426 brot á 10.000 íbúa) en
fæst á Norðurlandi vestra (87). Brotaþolakannanir sýna jafnframt að íbúar höfuðborgarsvæðisins eru
líklegri til að verða þolendur afbrota en íbúar utan þess (Guðbjörg S. Bergsdóttir o.fl., 2019; Jónas
Orri Jónasson og Rannveig Þórisdóttir, 2017). Landsbyggðafólk óttast síður afbrot en íbúar höfuð-
borgarsvæðisins og telur einnig minni líkur á að það verði fórnarlömb afbrota (Guðbjörg S. Bergs-
dóttir o.fl., 2019; Jónas Orri Jónasson og Helgi Gunnlaugsson, 2012).
Afbrotatíðni í dreifbýli, líkt og í þéttbýli, er þó meiri en kemur fram í opinberri afbrotatölfræði
og brotaþolakönnunum. Mannekla lögreglu torveldar aukinheldur uppljóstran brota auk þess sem
rannsóknir sýna að neikvæð fylgni er milli fjölda lögreglumanna og afbrotatíðni (Lim o.fl., 2010).
Jafnframt er hætta á að fólk í dreifbýli tilkynni síður afbrot ef það telur að það fái ekki úrlausn sinna
mála sökum manneklu lögreglu (Lindström, 2015). Þá þrífst brotastarfsemi oft í skjóli dreifbýlis, en
lögreglan þekkir dæmi þess að skipulagðir glæpahópar teygi anga sína út fyrir höfuðborgarsvæðið
(Greiningardeild ríkislögreglustjóra, 2015; Sigurður Jónasson, 2018).
Sum afbrot og atvik sem rata á borð lögreglu eru algengari í dreifbýli en þéttbýli, s.s. veiði-
þjófnaður, náttúruspjöll, náttúruhamfarir og slys tengd ferðamönnum. Enn fremur plaga sams konar
afbrot dreifbýli og þéttbýli. Þá krefjast flestir þess að dreifbýlislöggæsla jafnist á við það sem best
þekkist í þéttbýli. Slíkt er ekki alltaf raunin. Þetta birtist m.a. í hærra hlutfalli upplýstra mála í þétt-
býli. Jafnframt er oft erfiðara að ráða menntaða lögreglumenn til starfa í dreifbýli (Ruddell og Jones,
2020). Dreifbýlisumdæmin hérlendis hafa t.d. fengið meira svigrúm til að ráða afleysingalögreglu-
menn og héraðslögreglumenn (sem hafa ekki lokið formlegri lögreglumenntun), en hlutfall þeirra er
umtalsvert utan höfuðborgarsvæðisins (Þingskjal nr. 1316/2017–2018).
Gögn og aðferðir
Til að greina hvað dreifbýlislögreglumenn hérlendis upplifa sem helstu áskoranir sínar og bjargráð
voru tekin eigindleg og hálfstöðluð viðtöl við 23 einstaklinga (18 karla og 5 konur) með starfs-
reynslu í dreifbýli. Viðtölin voru framkvæmd 2019 og 2020 og var hvert 30 til 90 mínútna langt.
Flest viðtölin fóru fram augliti til auglitis en sum í gengum fjarfundabúnað. Markvisst úrtak (e.
purposive sampling) var notað til að finna viðmælendur en einnig snjóboltaúrtak (e. snowball sam-
pling) (Silverman, 2013). Viðmælendurnir störfuðu í fimm af sjö dreifbýlisumdæmum og allir nema
tveir höfðu jafnframt reynslu af lögreglustörfum á höfuðborgarsvæðinu.
Dreifbýli er, sem fyrr segir, ekki einsleitt (Cordner, 2011). Byggðarlögin sem viðmælendur okkar
hafa starfað í spanna frá fámennum sjávarþorpum og strjálbýlum sveitabyggðum til fjölmennari
bæja. Þóroddur Bjarnason (2015) hefur undirstrikað að byggðarlög utan höfuðborgarsvæðisins eru