Íslenska þjóðfélagið - 23.12.2021, Qupperneq 80

Fatlað fólk í hamförum
80 ..
Þegar sjónum er beint að því sem tekur við að hamförum loknum kemur í ljós að oft er ekki
gert ráð fyrir að veita þurfi fötluðu fólki upplýsingar á öðru formi en meirihluta fólks eða að það
geti þurft á sérhæfðum stuðningi að halda. Árið 1989 olli fellibylurinn Húgó mikilli eyðileggingu
í borginni Charleston í Suður-Karólínu í Bandaríkjunum. Nokkur dauðsföll urðu í fellibylnum og
var eyðilegging mikil. Upplýsingagjöf til almennings fór að mestu fram í gegnum útvarp og dæmi
voru um heyrnarskert fólk sem var dögum saman án aðstoðar án þess að eiga möguleika á að nálgast
upplýsingar um það hvernig bregðast ætti við og hvert það ætti að leita eftir aðstoð (McDermott o.fl.,
2016). Þúsundir heimila eyðilögðust í fellibylnum og mikið kapp var lagt á að koma öllum í skjól.
Þegar finna átti úrræði fyrir fatlað fólk sem þurfti aðstoð í daglegu lífi í Charleston var brugðið á það
ráð að koma þeim fyrir á stórum stofnunum og dvöldu margir þar mánuðum saman fjarri vinum og
ættingjum. Ekkert var gert til að tryggja að fólkið gæti verið í samskiptum við vini og ættingja og
hafði það mjög slæmar afleiðingar fyrir andlega heilsu margra (McDermott o.fl., 2016). Ástandið
sem skapaðist í Charleston og víða annars staðar eftir svipaðar veðurhamfarir er afhjúpandi fyrir
samfélagið í þessum borgum. Margt fatlað fólk missti bæði húsnæði sitt og aðstoðina, og þar af
leiðandi sjálfstæði sitt og neyddist til að flytja á stofnun (Priestley og Hemingway, 2007).
Eftirmálar hamfara
Í kjölfar hamfara kemur oft í ljós hversu lítið framboð er af aðgengilegu og hagstæðu húsnæði
og hversu brothætt kerfin eru sem veita fötluðu fólki aðstoð (McDermott ofl., 2016; Priestley og
Hemingway, 2007). Stór hluti fatlaðs fólks býr við erfiðar fjárhagslegar aðstæður (Alþjóðaheil-
brigðismálastofnunin og Alþjóðabankinn, 2011; Guðbjörg Andrea Jónsdóttir, 2013) sem getur þýtt
að húsnæði þess er ekki öruggt eða að það getur ekki staðið undir endurbótum á húsnæði sem hefur
skemmst í hamförum. Auk þess eru margar stofnanir fyrir fatlað fólk illa undir hamfarir búnar og
hafa til dæmis ekki gert viðbragðsáætlanir um það hvernig eigi að rýma húsnæði þegar hætta steðjar
að. Eins býr margt fatlað fólk við félagslega útskúfun sökum fordóma og mismununar í samfélaginu
sem getur leitt til þess að það er án stuðningsnets þegar hamfarir dynja yfir (Wisner, 2002).
Algengt er að tímabundin neyðarskýli og neyðarhúsnæði sem nota á til lengri tíma séu óað-
gengileg fötluðu fólki (Alexander, 2011). Þegar ljóst var í upphafi árs 2020 að COVID-19 væri að
valda heimsfaraldri og að sjúkrastofnanir gætu ekki annað öllum þeim sem veiktust brugðu mörg
ríki heims á það ráð að byggja bráðabirgðasjúkrahús og skýli sem voru sérstaklega ætluð COVID-19
sjúklingum. Sem dæmi var opnuð sérstök göngudeild við Landspítala í Fossvogi í gömlu leikskóla-
húsnæði í eigu spítalans (Landspítali, 2020). Samkvæmt upplýsingum frá Ragnari Frey Ingvarssyni
(munnleg heimild 30. september 2020) yfirlækni var bráðabirgðagöngudeild COVID-19 sett upp
með miklum hraði og var helmingur herbergja aðgengilegur fötluðu fólki. Áhersla var lögð á inn-
gildandi vinnubrögð (e. inclusive approach) á deildinni þar sem komið var til móts við þarfir sjúkl-
inga og ef þeir gátu ekki komið á göngudeildina fór heilbrigðisstarfsfólk í vitjanir í heimahús. Hann
nefndi sérstaklega aðkomu slökkviliðs höfuðborgarsvæðisins sem hefði lagt ríka áherslu á að betra
væri að sinna ákveðnum hópum á heimilum sínum þar sem þeir upplifðu sig í öruggu umhverfi. Þetta
er gott dæmi um það hvernig þekking og skilningur slökkviliðs höfuðborgarsvæðisins á mismunandi
aðstæðum vó upp á móti takmörkuðu aðgengi að göngudeildinni og þeirri þjónustu sem þar var veitt.
Á Íslandi starfrækir Rauði krossinn fjöldahjálparstöðvar um land allt sem ætlað er að bjóða
þolendum náttúruhamfara öruggt skjól. Í flestum tilfellum eru þessar stöðvar í skólum, félagsheimilum
eða samkomuhúsum (Rauði krossinn, e.d.) og í einhverjum tilfellum er um að ræða gamlar bygg-
ingar með takmörkuðu aðgengi fyrir hreyfihamlað fólk. Um miðjan desember 2020 féllu aurskriður
á Seyðisfirði með þeim afleiðingum að hús bárust með flóðinu og öryggi almennings var ógnað.
Það varð til þess að almannavarnadeild ríkislögreglustjóra lýsti yfir neyðarstigi í bænum og var um
allsherjar rýmingu íbúa að ræða. Allir gáfu sig fram við fulltrúa almannavarna í félagsheimilinu
Herðubreið en um er að ræða húsnæði sem var byggt á árunum 1946–1956 og því löngu fyrir staðla
um algilda hönnun. Þaðan fóru allir íbúar upp í Egilsstaði þar sem fjöldahjálparstöð var opnuð í