Íslenska þjóðfélagið - 23.12.2021, Síða 81

Kristín Björnsdóttir og Ásta Jóhannsdóttir
81 ..
grunnskólanum sem telst vera aðgengilegt húsnæði. Í kjölfarið var fólki útvegað herbergi á hótelum
eða það fór til ættingja sinna og vina en þess var gætt að allir fatlaðir íbúar Seyðisfjarðar kæmust í
aðgengilegt skjól (Félagsþjónusta Múlaþings, munnleg heimild 2. mars 2021).
Priestley og Hemingway (2007) benda á að þrátt fyrir að munur sé á hamförum af völdum nátt-
úru og af mannavöldum þá veldur ýmiss konar vanræksla og félagslegt óréttlæti því að afleiðingar
og eftirmálar náttúruhamfara geti flokkast sem hamfarir af mannavöldum. Þrátt fyrir að ekki sé
hægt að koma í veg fyrir náttúruhamfarir þá er hægt að milda afleiðingar þeirra með því að minnka
varnarleysi fátækra og jaðarsettra hópa. Sterk tengsl eru á milli alvarlegra afleiðinga hamfara og
fátæktar auk þess sem náttúruvá er stór hindrun í að uppræta fátækt á þróunarsvæðum (Alþjóða-
bankinn og Sameinuðu þjóðirnar, 2010). Um allan heim býr fatlað fólk við lakara heilsufar, minni
menntunarmöguleika, takmarkaðri efnahagslega þátttöku og hærra hlutfall fátæktar en ófatlað fólk
(Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin, 2011) sem en þetta eru afleiðingar ableískra viðmiða samfélags-
ins. Ef fötlun verður til í samspili fólks með skerðingar og umhverfisins, líkt og segir í íslenskum
lögum, má leiða að því líkum að umhverfið, ekki síður en skerðingin sjálf, geti haft áhrif á alvarleika
fötlunarinnar. Að sama skapi má halda því fram að afleiðingar náttúruhamfara séu félagslegar eða
samspil náttúru og mannanna verka og því mögulegt að draga úr alvarleika þeirra með því að ryðja
úr vegi manngerðum ógnum og óréttlæti (Priestley og Hemingway, 2007).
Viðbragðsáætlanir og leiðbeiningar um viðbrögð
Þegar upplýsingum er safnað um afleiðingar hamfara fyrir fatlað fólk er áberandi hvernig sagan
virðist endurtaka sig. Hver fellibylurinn á fætur öðrum dregur fatlað fólk til dauða og í hvert sinn
sem það gerist eru viðbragðsáætlanir gagnrýndar (Fujii, e.d.; McDermott o.fl., 2016; Peek og Stough,
2010; Priestley og Hemingway, 2007; Wisner, 2002). Það er hlutverk almannavarna hvers lands eða
landsvæðis að endurmeta viðbragðsáætlanir og áhættuþætti þegar hættu- eða neyðarástandi lýkur.
Þrátt fyrir að endurbætur séu gerðar þá virðist þeim ekki alltaf framfylgt eins og raun bar vitni í árás-
unum á Tvíburaturnana 2001 þegar björgunarstólarnir voru ekki notaðir. Í kjölfarið var gerð skýrsla
um þann lærdóm sem draga mátti af atburðunum en þar kemur einmitt fram að viðbragðsaðilar hafi,
líkt og svo oft áður, ekki gert ráð fyrir sérþörfum fatlaðs fólks, hvorki á meðan hættuástand ríkti né
í þeirri neyðar- og áfallaaðstoð sem veitt var eftir að turnarnir hrundu (The Center for Independence
of the Disabled in New York, 2004).
Hvergi er minnst á fatlað fólk í viðbragðsáætlunum íslenskra almannavarna, en fjarvera hópa í
opinberum skjölum getur gefið mikilvægar upplýsingar um stöðu þessara hópa í samfélaginu. Þrátt
fyrir að ýmsir aðilar eins og Bændasamtökin, Vegagerðin og verslunareigendur hafi skilgreind hlut-
verk, svo einhver dæmi séu nefnd, hafa samtök fatlaðs fólks ekkert formlegt, skriflegt eða skilgreint
hlutverk í þessum áætlunum. Íslensk yfirvöld eru lögum samkvæmt skuldbundin til að eiga virkt
samráð við samtök fatlaðs fólks varðandi öll málefni er tengjast lífi og aðstæðum þess. Gísli Björns-
son, Ragnar Smárason, Embla Guðrúnar Ágústsdóttir og Freyja Haraldsdóttir (2020) hafa útbúið
handbók um samráð sem ætluð er þeim sem standa fyrir samráði, ríki og sveitarfélögum, og fötluðu
fólki sem tekur þátt í samráðinu. Í handbókinni er samráð skilgreint með eftirfarandi hætti:
Samráð felst í því að stjórnmálafólk, embættisfólk og aðrir sem eru leiðandi í
þjónustu fyrir fatlað fólk afli upplýsinga og fái ráðgjöf frá fötluðu fólki. Samráð
felst í því að veita fötluðu fólki völd og tækifæri til þátttöku við að semja lög og
reglur er varða það sjálft. (Gísli Björnsson, o.fl., 2020, bls. 5)
Hingað til hafa almannavarnir ekki haft samráð við fatlað fólk eða samtök þess í sinni áætlanagerð
og er Freyja Haraldsdóttir (2020) meðal þeirra sem hafa gagnrýnt almannavarnir og stjórnvöld fyrir
að bregðast fötluðu fólki í heimsfaraldrinum. Hún bendir á að þrátt fyrir alla þá náttúruvá sem ógni
öryggi Íslendinga séu engar áætlanir sem miði að því að vernda öryggi fatlaðs fólks. Hún heldur
fram að stjórnvöld og almannavarnir hafi ekki sýnt neinn áhuga á samráði við fatlað fólk og sam-