Íslenska þjóðfélagið - 23.12.2021, Qupperneq 95

Már Wolfgang Mixa, Kristín Loftsdóttir og Anna Lísa Rúnarsdóttir
95 ..
Viðtöl okkar endurspegla jafnframt viðkvæma stöðu erlendra kvenna og fólks af erlendum uppruna
almennt. Einn viðmælandi, Lea, greindi frá því að þegar hún skrifaði væntanlegum leigusölum á
ensku hefði hún sjaldan fengið svör. Sumar auglýsinganna sem hún sá höfðu tilgreint sérstaklega
„No foreigners“ eða „Only Icelandic people“. Þegar Loubna, einstæð móðir með tvö börn, leitaði
sér að húsnæði upplifði hún fordóma sem hún tengdi við nafn sitt og erlendan uppruna. Eftir að hafa
séð nafnið hennar á Facebook, spurði leigusali strax að því hvort hún væri múslimi. Viðbrögðin við
staðfestingu Loubna á því voru: „Ég er ekki að leigja fyrir múslima sem eru, hvað eru þetta, ter­
rorista, sem eru að sprengja ...“ Annar viðmælandi, kona frá Serbíu, hafði upplifað fordóma gagnvart
fjölskyldustærð og skortur á færni í íslensku eða ensku var hindrun fyrir aðra.
Samkvæmt könnun Íbúðalánasjóðs var hlutfall þeirra sem finna leiguíbúðir í gegnum auglýsingar
á netinu einungis 22% (2018b, 5). Fyrir flesta viðmælendur skipti tengslanet máli þegar fólk leitaði
að nýju húsnæði. Þetta átti sérstaklega við þegar leigt er af einstaklingum, en hjá þeim sem leigðu
af leigufélögum skipti það ekki eins miklu máli. Niðurstöður viðhorfskönnunar Íbúðalánasjóðs frá
2018 sýna að algengast er að fólk leigi af einstaklingum á almennum markaði (35%) eða af ætt­
ingjum og vinum (22%). Þeir sem leigðu af leigufélögum voru ekki mjög margir í þessari rannsókn,
eða fjórðungur þeirra sem var rætt við, en samkvæmt könnun Íbúðalánasjóðs eru 16% leigjenda á
landinu í þeirri stöðu (2018b, 4).
Sumir viðmælendanna leigðu af frændfólki eða vinum eða nutu liðsinnis þeirra við að útvega
sér íbúð. Þetta átti ekki eingöngu við íslensku viðmælendurna heldur nutu hinir erlendu einnig góðs
af því að hafa gott bakland fólks sem var frá sama upprunalandi eða var einnig af erlendum upp­
runa. Steinunn, íslensk kona í Kópavogi, leigði innréttaðan bílskúr hjá fjarskyldri frænku sinni.
Eftir slæma reynslu af fyrstu leigjendum hefur þessi íbúð aldrei verið auglýst til leigu og er ein­
göngu leigð í gegnum tengslanet sem leigusala fannst þá væntanlega fela í sér meira öryggi fyrir sig.
Janina, pólsk kona í Hafnarfirði, sagði: „Ég talaði bara við vini mína og sagði að ég þyrfti íbúð og
þeir sögðu OK, í byggingunni okkar er, þú veist, tóm íbúð, kannski get ég talað við eigandann [...]
Þannig að ég notaði aldrei, þú veist, vefsíðu, eða Leigulistann, nei aldrei.“
Starfsmaður hjálparsamtaka tók undir að tengslanet skipti miklu máli í íbúðaleit og nefndi að
fólk leitaði mikil til annarra „innan síns menningarlega hóps.“ Á samfélagsmiðlum hafa myndast
hópar fólks frá sama landi sem búsett er hérlendis og gegna þeir mikilvægu hlutverki tengslanets
sem nýtist fólki í húsnæðisleit.
Vinnuveitendur höfðu í einhverjum tilfellum aðstoðað starfsfólk sitt við að útvega húsnæði fyrir
erlendu viðmælendur rannsóknarinnar, en það hafði oftast verið eingöngu í upphafi dvalar á Íslandi
eða þegar viðkomandi höfðu starfað tímabundið á landsbyggðinni. Eftir að hafa verið hér í einhvern
tíma leigði fólk þó sjálft húsnæði á eigin vegum og var því ekki lengur háð vinnuveitanda með það.
Húsaleigusamningar – réttindi
Heimasíða Neytendasamtakanna (e.d.) endurspeglar að þrátt fyrir að húsnæðislög veiti leigjendum
ákveðið skjól virðist auðvelt fyrir leigusala að komast í kringum tilgang laganna. Þar kemur til dæmis
eftirfarandi fram: „Þar sem húsaleigumarkaður hér á landi byggist að mestu leyti á einstaklingsvið­
skiptum … má svo halda því fram að fólk renni í raun algerlega blint í sjóinn varðandi það hvað telst
eðlilegt leiguverð.“ Í framhaldi af því er spurt „hvaða gildi ákvæði húsaleigulaga um að leigufjárhæð
skuli vera sanngjörn og eðlileg í garð beggja aðila hefur í raun, þegar aðilar hafa takmarkaðar eða
engar forsendur til að meta hvað telst eðlilegt og sanngjarnt í þessum efnum.“ Því má við bæta að
leiguvísitala sem fólk gat notað sem viðmið var ekki til staðar fyrr en árið 2011 (Þjóðskrá e.d.­a).
Við skoðuðum staðlaða leigusamninga hjá tveimur atkvæðamiklum einkareknum leigufélögum
til að athuga hvort einhver ákvæði væru þar varðandi öryggi leiguverðs til lengri tíma. Í báðum
samningum breytist leiguverð í takt við neysluvísitölu. Annað félagið, ALMA (e.d.), tekur fram í
útgáfu sinni af langtímaleigusamningi að leigjandi megi endurnýja árssamning allt að sex sinnum,