AVS. Arkitektúr verktækni skipulag - 01.04.2001, Side 59

Garðborg
Ebenezer Howards
og áhrif hennar á
íslenska skipulagsgerð
Ríkjandi skipulagshugmyndir í hinum
vestræna heimi á árunum fyrir og eftir
aldamótin 1900 miðuöu flestar að því
að leysa vanda hinna þéttbýlu iðnað-
arborga 19. aldarinnar. Alþýða fólks
bjó við þröngan kost í lélegu og
heilsuspillandi húsnæði í nágrenni við sótspúandi
verksmiðjur. Eigendur lands og húsnæðis í borg-
unum hugsuðu um það eitt að hámarka gróða sinn
og byggðu háreist margbýlishús í grennd við
verksmiðjurnar, sem gátu tekið við ótæpilegum
fjölda leigjenda. Borgaryfirvöld voru yfirleitt illa í
stakk búin að kljást við vandamálin, fráveitu- og
vatnsveitumál voru oft í ólestri svo og almennt
eftirlit með byggingarframkvæmdum og yfirvöld
höfðu lítið bolmagn til að tryggja framboð á sæmi-
legu húsnæði fyrir verkafólk. Að sama skapi gátu
þau ekki stjórnað fólksstraumnum til borganna en
alþýða kreppuþjáðra sveitanna hélt áfram að
flykkjast til þéttbýlisins. Garðborg Ebenezer
Howards var í fararbroddi skipulagshugmynda um
lausn á vanda iðnaðarborgarinnar.
Ebenczer Howard og garðborgin
Áriðl 898 gaf Ebenezer Howard, sem annars vann
fyrir sér sem hraðritari í þinginu í London, út ritið
To-morrow: a Peaceful Path to Real Reform. Rit
hans kom aftur út árið 1902 og þá undir betur
þekktum titli, Garden Cities of To-morrow. Lewis
Mumford, einn áhrifamesti fræðimaður á sviði
í fyrri útgáfu rits síns frá I898 setti Howard fram
svæðisskipulag garðborganna (e. polycentric Social
City), Þar sem gert var ráð fyrir 250 þúsund manns
á 66 þúsund ekrum; miðborg með 58 þúsund manns
og 6 garðborgir hver með 32 þúsund manns, hver og
ein umlukin grænum beltum.
skipulagsfræða á 20. öldinni, sagði árið 1965 að
ekkert annað rit á sviði skipulagsmála hefði haft
meiri áhrif á mótun nútíma skipulagsgerðar en rit
Howards.1
Howard taldi að ekki væri mögulegt að endur-
bæta gömlu iðnaðarborgina. Því þyrfti að skapa ný
sjálfstæð samfélög á ódýru landbúnaðarlandi
fjarri umhverfi stórborgarinnar, sem myndu smám
saman létta á þrengslunum í miðborginni. Hug-
mynd Howards var í raun ekkert sérlega frumleg.
Svipaðar hugmyndir höfðu komið fram í skrifum
útópískra höfunda á 19. öldinni og það byggða
umhverfi sem garðborgirnar áttu að bjóða upp á
hafði áður verið skapað, í stærstu dráttum, í
„fyrirmyndarbæjum” einstakra iðnjöfra eins og í
bæjunum Saltaire, Port Sunlight og Bourneville á
Englandi. Hugmynd Howards var hinsvegar vel
útfærð og sett fram á svo sannfærandi hátt að
hann hreif með sér ýmsa iðnjöfra og stjórnmála-
menn til að framfylgja hugmyndum sínum í fram-
kvæmd, þó að sumar hugmyndir hans um sam-
vinnu og félagslegan jöfnuð í hinum nýju sam-
félögum væru verulega róttækar.
í megindráttum gekk hugmynd Howards út á
57
HARALDUR SIGURÐSSON, SKIPULAGSFRÆÐINGUR /SAGNFRÆÐINGUR