AVS. Arkitektúr verktækni skipulag - 01.04.2001, Side 60

Skipulag fyrirmyndarborgarinnar Port Sunlight á
Engiandi, sem sápuframleiðandinn Lever lét reisa
uppúr 1890. Guðmundur Hannesson sótti einkum
hugmyndir til þess skipulags í mótun sinnar skipu-
lagsfraeði fyrir íslenskar sjávarbyggðir.
þaö aö stofna samvinnufélög um kaup á ódýru
landbúnaðarlandi í hæfilegri fjarlægö frá stór-
borginni, þar sem síðar yrðu byggöir upp sjálf-
stæöir 32 þúsunda manna bæir sem umluktir yröu
grænum beltum og landbúnaðarlandi. Land og
lóðir yröu leigö út til væntanlegra íbúa og fram-
kvæmdaaöila gegn vægu gjaldi og átti afrakstur
þess aö renna í sameiginlegan sjóö sem greiddi
stofn- og rekstrarkostnað af uppbyggingunni.
Markmiðiö var aö skapa umhverfi sem sameinaði
kosti borgar- og sveitalífs; þar sem mögulegt var
aö njóta náttúrunnar til fullnustu en jafnframt tæk-
ifæri til aö ástunda menningarlíf bæja og borga.
Uppbygging bæjanna átti aö grundvallast á úthug-
Byggingarreitur íbúðarhúsa í skipulagi Letchworth
frá 1903. Áherslu á þyrpingu stakstæðra íbúðarhúsa
við botngötur verður ekki vart í skipulagi íslenskra
bæja fyrr en eftir seinni heimsstyrjöldina.
suöu skipulagi þar sem umfram allt yrði lögö áher-
sla á aö skapa heilsusamleg híbýli fyrir íbúana.
Howard trúöi því staöfastlega að forsenda þess aö
þróa betra og réttlátara þjóöfélag, þar sem sam-
vinna og þátttaka íbúanna væri höfö aö leiðarljósi,
væri aö skapa algjörlega nýtt umhverfi fyrir alþýöu
fólks.2
Hugmyndir Howards voru lagðar til grundvallar
viö uppbyggingu tveggja garöborga á Englandi á
fyrri hluta aldarinnar, Letchworth árið 1903 og
Welwyn Garden City áriö 1920 auk þess sem hug-
myndir hans höföu óbein áhrif á uppbyggingu
garöborga og „garðúthverfa” víöa um heim á fyrri
hluta aldarinnar og síðar á uppbyggingu nýborga
(e. new towns) í Bretlandi á eftirstríðsárunum.
Hugmyndum Howards var hvergi fylgt eftir til full-
nustu og ekki skapaðist þaö rómantíska samfélag
samvinnu og réttlætis sem hann vonaðist eftir aö
sjá í garðborgunum.
Þaö umhverfi sem skapað var í garðborgunum
Letchworth og Welwyn Garden City og fleiri bæj-
um sem voru undir áhrifum garöborgarhugmynd-
arinnar, eins og Hampstead Garden Suburb í
útjaöri Lundúna, Margarethenhöhe og Hellerau í
Þýskalandi og Drancy í Frakklandi, var um margt
til fyrirmyndar um þaö hvernig ætti aö ástunda nú-
tíma skipulag; einkum um skipulag íbúöarhverfa.
Þaö var ekki síst fyrir magnaöa hönnun verkfræö-
ingsins Raymond Unwins og innanhúshönnuðar-
ins Barry Rarkers3 í Letchworth, New Earswick og
Hampstead Garden Suburb aö hróöur garðborg-
anna barst svo víöa. Unwin, sem síðar skrifaöi
grundvallarritið Town Planning Principles in Pract-
ice áriö 1909, var undir sterkum áhrifum frá óform-
legu skipulagi evrópskra miöaldabæja sem austur-
ríski listfræðingurinn Camillo Sitte gerði ítarlega
grein fyrir í riti sínu Die Stadtbau nach der kunst-
lerischen Grundsatzen sem út kom áriö 1889.
Unwin og Parker, sem höföu unniö samkeppni
sem efnt var til um skipulag í Letchworth, höföu
nokkuö frjálsar hendur um skipulag borgarinnar4
enda haföi Howard ekki skapaö þrönga ramma
um innra skipulag garðborganna. í skipulagi
íbúöarhverfa í Letchworth og síöar í Hampstead
Garden Suburb komu fram helstu einkenni hinna
dæmigeröu garöborga og garðúthverfa fyrri hluta
20. aldarinnar, óreglubundið gatnakerfi (“organic”),
staösetning húsa óháö götulínum (gjarnan í
nokkurri fjarlægð frá umferöargötunni), botngötur
og þyrpingar stakstæðra sambýlishúsa í hefö-
bundnum stíl sem sneru gjarnan aö sameiginlegu
garösvæöi.
58