Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2022, Blaðsíða 79

2. tbl. 98. árg. 2022 | Tímarit hjúkrunarfræðinga 79
Ritrýnd grein | Peer review
atriði sem hér hafa verið rakin sýna nauðsyn þess að fræðsla
um smokka þurfi að fjalla um fleira en að þeir komi í veg
fyrir kynsjúkdóma og þungun. Aðrar rannsóknir hér á landi
og erlendis hafa einnig sýnt fram á að ungu fólki finnst það
ekki fá næga kynfræðslu og að breyta megi áherslum hennar
en þessar rannsóknir draga þó ekki sérstaklega fram skort á
þekkingu varðandi smokkanotkun (Cense o.fl., 2020; Kolbrún
Sigurgeirsdóttir o.fl., 2019; Lóa Guðrún Gísladóttir o.fl., 2020;
McCormack, 2015).
Í þessari rýnihóparannsókn komu fram neikvæð viðhorf
til smokkanotkunar, það væri óþægilegt að nota þá og
notkunin dragi úr ánægju kynlífsins. Eigindleg rannsókn
Smith og félaga (2012) meðal ungra manna sýndi einnig fram
á svipaða niðurstöðu varðandi minni ánægju af kynlífi við
smokkanotkun. Önnur eigindleg rannsókn Davis og félaga
(2014) meðal ungra karlmanna (21-35 ára) gaf góða lýsingu
á því hvernig þeir fóru að því að sannfæra ungar konur um
það að kynmök án smokka væru miklu betri og ánægjulegri.
Slíkar aðferðir komu ekki fram í þessari rýnihóparannsókn.
En rýnihóparannsóknin leiddi einnig í ljós að það voru til
staðar ýmsir erfiðleikar við að nálgast smokkinn og þeir töldu
smokkinn vera mjög dýran. Síðan þessi rannsókn fór fram þá
hafa smokkasjálfsalar verið settir í alla framhaldsskóla. Var sú
aðgerð á vegum Embættis landlæknis. Hefur hún væntanlega
auðveldað ungum mönnum aðgengi að smokkum. Jafnframt
er nú komin sjálfsafgreiðsla í stórmörkuðum. Annað sem ætti
að vera einfalt að framkvæma er að foreldrar geri smokkinn
aðgengilegan á sínum eigin heimilum og því þurfi ekki að
reyna á erfið kaup á smokkum. Jafnframt telja ungu mennirnir
að smokkar séu mjög dýrir en í viðræðum við þá kom fram að
þeim fannst ekki dýrt ef hver smokkur kostaði 100 krónur. Það
verð er hærra en raunverð smokka er til dæmis í Bónus þar
sem stykkið er á 55-69 krónur. Í þessari rýnihóparannsókn kom
einnig fram að sumir ungir karlmenn virtust eiga í erfiðleikum
með að tjá sig við kynlífsfélaga um smokkanotkun. Það bendir
til þess að þá skorti þjálfun í að tjá sig þegar á hólminn er
komið. Í rannsókn McCormick (2015) kom fram að þeir sem
voru í föstum samböndum áttu yfirleitt auðvelt með að ræða
um smokkinn en oft reyndust þessar samræður erfiðari þegar
um skyndikynni eða nýja kynlífsfélaga var að ræða. Í rannsókn
Tschann og félaga (2010) meðal ungs fólks var greint frá
mismunandi tjáningaleiðum til að nota smokkinn. Að ræða
mögulega áhættu og koma skilaboðum skýrt áleiðis með eða
án orða voru árangursríkar leiðir til smokkanotkunar.
Hvetjandi þættir smokkanotkunar
Niðurstöður rannsóknarinnar benda til þess að þeir ungu
karlmenn sem virtust vera öruggari með sjálfan sig reyndust
ekki vera í miklum vanda með smokkanotkun. Þeir virtust
gera sér grein fyrir þeim mögulegu afleiðingum þess að nota
ekki smokk, lýstu jákvæðum viðhorfum til smokkanotkunar
og notkunin sjálf virtist ekki vefjast fyrir þeim. Fram komu
þau viðhorf hjá ungum karlmönnum í Reykjavík að þeim
fannst mikilvægara að koma í veg fyrir óráðgerða þungun en
kynsjúkdóma. Þetta viðhorf til varnar þungun kom einnig fram
í eigindlegum rannsóknum Breny og Lombardi (2017) og Smith
og félaga (2012) meðal ungra karlmanna. Sýnt hefur verið fram
á að sjálfstrú skipti miklu máli varðandi smokkanotkun og að
kunna að beita samningaleiðum við smokkanotkun spáir hvað
mest fyrir um smokkanotkunina (French og Holland, 2013).
Þannig geti tjáskiptin verið lykillinn að öruggu kynlífi.
Niðurstöður þessarar rýnihóparannsóknar benda til þess að
ef ungir karlmenn hér á landi eigi að öðlast færni í að nota
smokka markvisst þurfi að huga að mörgum þáttum. Leita
þarf leiða við að byggja upp sjálfstraust einstaklingsins með
aukinni þekkingu og færni, til dæmis í tjáskiptum. Fjalla
þarf um smokkinn frá upphafi notkunar og þar til hann er
fjarlægður auk þess að hafa sýnikennslu í smokkanotkun.
Fara þarf í þekkingarleg atriði um smokkinn (tegundir,
þykkt, kostnað ...). Taka þarf fyrir neikvæð viðhorf og
byggja upp jákvæðni til smokkanotkunar. Leiðrétta þarf
þá mýtu að smokkar séu allt of dýrir. Hvetja þarf til þess
að einstaklingurinn æfi sjálfur smokkanotkun. Jafnframt
þarf að fara í alls kyns aðstæður sem geta komið upp og
hvernig skuli vinna með þær. Fara þarf í fjölbreyttar æfingar
til að byggja upp færni til að tjá sig við kynlífsfélaga á
þægilegan hátt. Til að stuðla að kynheilbrigði ungs fólks
er að jafnaði lögð áhersla annars vegar á kynfræðslu og
hins vegar kynheilbrigðisþjónustu. Í framkvæmdaráætlun
Alþjóðaheilbrigðisstofnunarinnar fyrir Evrópu kemur fram
að það eigi að efla notkun getnaðarvarna meðal ungs fólks
með góðu aðgengi að þeim, dreifingu smokka og bjóða þeim
gæðakynheilbrigðisþjónustu (WHO, 2016). Hins vegar stendur
Ísland ekki nægilega vel þegar kemur að kynheilbrigðisþjónstu
fyrir ungt fólk samanborið við önnur lönd sem náð hafa
góðum árangri (Haldre o.fl., 2012). Stefnumótun hér á landi í
kynheilbrigðismálum ungs fólks er nauðsynleg til að stuðla að
kynheilbrigði þess (Sóley S. Bender, 2009, 2016a, 2016b).
Styrkleikar og takmarkanir rannsóknarinnar
Helstu styrkleikar rannsóknarinnar felast í því að stjórnandi
rýnihópaviðtalanna er reyndur rannsakandi með mikla
þekkingu á viðfangsefninu og rýnihópaaðferð (Sóley S.
Bender, 2013). Leitaði stjórnandinn margra leiða til að fá
fram innihaldsríkar lýsingar og ólík sjónarmið þátttakenda.
Í úrtakinu voru ungir karlmenn af höfuðborgarsvæðinu en
einnig af landsbyggðinni (Casey og Krugerr, 1994). Stærð
rýnihópanna (meðaltal 6 í hóp) var mjög góð að því leyti
að auðveldar var að fá alla þátttakendur til að tjá sig um
efnið (Dilorio o.fl.,1994). Við gagnagreiningu komu bæði
aðalrannsakandi og nemendur að kóðun og flokkun tveggja
viðtala til að útbúa greiningaramma (Carter o.fl., 2014). Helstu
takmarkanir rýnihóparannsóknarinnar, eins og í öðrum slíkum
rannsóknum, fólust í því að við gagnagreiningu reyndist
stundum erfitt að greina orðaskil og því var möguleiki að
missa af mikilvægu samhengi í orðræðunni. Eins er ekki unnt
að alhæfa niðurstöður yfir á unga karlmenn almennt (Leung,
2015).
Ályktanir
Það er margt sem bendir til þess að sjálfsmynd (s.s. sjálfstrú
og sjálfsvirðing) ungra karlmanna skipti miklu máli í
tengslum við smokkanotkun. Það er því mjög mikilvægt
að byggja upp sterka sjálfsmynd þeirra með fræðslu og
færniþjálfun um smokkanotkun. Niðurstöður rannsóknarinnar
kalla því á nauðsyn þess að mennta og þjálfa kennara og
skólahjúkrunarfræðinga til að standa betur að fræðslu um
smokka. Jafnframt er mikil þörf á því að styðja við foreldra í
uppeldishlutverki sínu á sviði kynheilbrigðismála.