Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2022, Blaðsíða 43

2. tbl. 98. árg. 2022 | Tímarit hjúkrunarfræðinga 43
Í þessari rannsókn voru heilsutengd lífsgæði mæld meðal
sjúklinga sem fóru í valkvæða mjaðmaaðgerð. Nýnæmi
rannsóknarinnar felst í því að flestöllum sjúklingum á landinu
sem undirgengust valfrjálsa mjaðmaskipaaðgerð á sex
mánaða tímabili og sem fóru flestir í gegnum flýtibatameðferð
var boðin þátttaka. Rannsóknin gefur því góða lýsingu
á þessum sjúklingahópi. Legutími sjúklinga eftir þessar
aðgerðir er stuttur og því mikilvægt að hjúkrunarfræðingar
þekki vel hvað bataferlið felur í sér til að geta veitt sem besta
útskriftarfræðslu og eftirfylgd.
Niðurstöður rannsóknarinnar sýna að líkamleg og andleg
heilsutengd lífsgæði sjúklinganna batna marktækt frá því á
sjúkrahúsi þar til sex mánuðum síðar. Það á við um alla flokka
og þætti mælitækisins utan þáttinn Almennt heilsufar sem
breyttist ekki og gefur til kynna að þátttakendurnir telji ekki að
almennt heilsufar breytist við aðgerðina. Þessar niðurstöður
eru að mestu í samræmi við niðurstöður Sveinsdóttur og
félaga (2020) sem mældu lífsgæði sjúklinga eftir hnéaðgerð
með SF-36v2. Niðurstöðurnar voru frábrugðnar okkar
rannsókn að því leyti að ekki var marktækur munur á
undirþættinum Geðheilsa eftir tímabilum en marktækur
munur á Almennu heilsufari. Þann mun má kannski rekja
til þess að þetta eru mismunandi aðgerðir og sjúklingar
iðulega lengur að ná sér eftir hnéaðgerðir. Niðurstöður
Árúnar K. Sigurðardóttir og samverkamanna (2013), sem
mældu lífsgæði íslenskra sjúklinga sem fara í mjaðmar- og
hnéaðgerðir, með mælitækinu EQ-5D sýndu að lífsgæðin
jukust. Erlendar rannsóknir sýna jafnframt sambærilegar
niðurstöður (Füssenich o.fl., 2019; Neuprez o.fl., 2020).
Klapwijk og félagar (2017) fundu að lífsgæði, mæld með EQ-
5D, sjúklinga eftir mjaðmarskipti með flýtibatameðferð, jukust
fyrstu sex vikur eftir aðgerð. Neuprez og félagar (2020), sem
notuðu SF-36v2, sýndu að heilsutengd lífsgæði sem höfðu
náðst ári eftir aðgerð voru við það sama fimm árum síðar.
Þessar niðurstöður, innlendar og erlendar, endurspegla góðan
árangur liðskiptaaðgerða á mjöðm á lífsgæði sjúklinga.
Að vera byrjaður að vinna sex vikum eftir aðgerð, og að
greina frá minni verkjum þá og að hafa náð sér vel/mjög vel
spáði fyrir um betra Líkamlegt heilsufar á þeim tíma en sex
mánuðum eftir aðgerð var það einungs að hafa náð sér vel/
mjög vel sem spáði fyrir um betra Líkamlegt heilsufar. Þessi
atriði eru öll merki um líkamlegan árangur aðgerðar, þ.e.
verkjaleysi, að vera kominn aftur í vinnu og að hafa náð sér
vel. Það er þó fjórðungur þátttakenda sem ekki hafði náð
sér vel/mjög vel hálfu ári eftir aðgerð. Að vera án annarra
sjúkdóma spáði fyrir um betra Andlegt heilsufar sex vikum eftir
aðgerð, en hálfu ári síðar er það að hafa náð sér vel/mjög vel
og að kynlíf og svefnleysi valdi lítilli/mjög lítilli vanlíðan. Um
35% til 49% þátttakenda telja kynlíf og svefnleysi hafa valdið
vanlíðan hálfu ári eftir aðgerð. Þessar niðurstöður benda
til þess að hafa ætti samband við sjúklinga þá og athuga
hversu vel þeir hafa náð sér, hvaða einkenni þeir hafa og hvort
eitthvað sé til ráða af hálfu heilbrigðisþjónustunnar.
Bakgrunnur þátttakenda í rannsókninni er svipaður og
í erlendum rannsóknum hvað varðar aldur og líkams-
þyngdarstuðul, en ekki kyn en konur eru almennt ívið fleiri en
karlar (Füssenich o.fl., 2019; Gonzalez Saenz de Tejada o.fl.,
2014; Sveinsdóttir o.fl., 2020).
UMRÆÐA
Niðurstöður þessarar rannsóknar benda til að aðgerðin
hafi náð því markmiði að draga úr verkjum og erfiðleikum
með hreyfingu. Það er í samræmi við niðurstöður erlendra
rannsókna (Füssenich o.fl., 2019; Klapwijk o.fl., 2017; Larsen
o.fl., 2010; Neuprez o.fl., 2020). Þreyta og úthaldsleysi eru
einkenni sem eru minna rannsökuð eftir liðskiptaaðgerðir
en eru þó þekkt einkenni eftir aðgerðirnar og eru meðal
helstu orsaka lengri sjúkrahússdvalar (Winther o.fl., 2015).
Við skoðuðum líka mæði, hægðatregðu, erfiðleika í kynlífi
og svefnleysi en þessi einkenni eru lítið rannsökuð hjá
þessum sjúklingahópi. Betur þarf að rannsaka þessi einkenni
og marktækan mun en áherslan í okkar rannsókn var ekki
einkenni heldur lífsgæði.
Rannsóknir hafa sýnt að þeir sem eru betur á sig komnir fyrir
aðgerð, með betri heilsutengd lífsgæði, meiri hreyfanleika og
minni verki ná meiri bata eftir aðgerð en þeir sem eru verr á
sig komnir (Hofstede o.fl., 2018; Neuprez o.fl., 2020). Okkar
niðurstöður voru að hluta til samhljóma þessum niðurstöðum
en alltaf var marktækt samband á milli erfiðleika við hreyfingu
og heilsutengdra lífsgæða á líkamlega þættinum (PCS) á þeim
tímapunkti sem spurningalistanum var svarað.
Styrkur og veikleikar rannsóknar
Meginstyrkur þessarar rannsóknar er að heilsutengd lífsgæði
voru mæld með vel rannsökuðu, réttmætu og áreiðanlegu
mælitæki, SF-36v2. Hins vegar er SP-36v2 ekki sérhannað
fyrir liðskiptasjúklinga sem hefði verið æskilegt. Þá voru
þátttakendur frá tveimur stærstu sjúkrahúsunum á Íslandi
þar sem yfir 90% liðskiptaaðgerða eru framkvæmdar. Það
er vissulega styrkleiki að þýðið sé einsleitt en jafnframt
veikleiki því það takmarkar yfirfærslugildi á niðurstöðum
rannsóknarinnar á misleitari hóp. Annað veikleikamerki
er að einungis 58% þeirra sem hófu rannsóknina svöruðu
öllum spurningalistunum á tímapunktunum þremur og
það veldur því að erfiðara er að yfirfæra niðurstöðurnar
á þýðið. Þá var treyst á klínískt mat hjúkrunarfræðings á
þátttökuhæfni þátttakenda sem getur stuðlað að huglægu
mati hjúkrunarfræðingins. Að auki þá hófst flýtibatameðferð
við upphaf árs 2016 líkt og getið er í inngangi. Við hönnun
rannsóknarinnar var það ekki vitað og því ekki spurt um það
en ljóst er að mikill hluti þátttakenda undirgekkst þá meðferð.
Jafnframt er þekktur veikleiki notkun sjálfsmatsspurningalista
sem m.a. tengist því að sumir hafa tilhneigingu til að ofmeta
eða nota há tölugildi á meðan aðrir vanmeta eða nota lág
tölugildi (Toomingas o.fl., 1997).
Ályktanir
Niðurstöður þessarar rannsóknar sýna að heilsutengd lífsgæði
aukast eftir liðskiptaaðgerðir á mjöðm frá því á sjúkrahúsinu
þar til sex mánuðum síðar. Jafnframt að það dregur úr
verkjum, erfiðleikum með hreyfingu, þreytu og úthaldsleysi
fyrstu sex vikurnar eftir aðgerð. Þá benda niðurstöður til að
sjúklingar með aðra sjúkdóma sem og þeir sem eru ekki í
vinnu þurfi sérstaka athygli í bataferlina og ættu þeir að fá
ítarlega fræðslu hjúkrunarfræðings við útskrift. Þá er lagt til að
hjúkrunarfræðingur veiti símaeftirfylgd sex vikum eftir aðgerð
og leggi þar áherslu á svefn og mat sjúklingsins á eigin bata.
Ritrýnd grein | Peer review