Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2022, Blaðsíða 76

76 Tímarit hjúkrunarfræðinga | 2. tbl. 98. árg. 2022
Fyrri rannsóknir hafa einnig sýnt að ýmsir þættir geta hvatt til
smokkanotkunar. Í rannsókn Chernick o.fl. (2019) kom meðal
annars fram að það sem helst hvatti til smokkanotkunar var
mikilvægi þess að fyrirbyggja þungun, kynfræðsla í skólum
og skilaboð um að það væri eðlilegt að nota smokkinn.
Þá kom einnig fram í rannsókn Breny og Lombardi (2017)
mikilvægi þess að nota smokka til að fyrirbyggja þungun. Að
auki er mikilvægt að einstaklingurinn hafi jákvæð viðhorf til
smokkanotkunar og nægjanlegt sjálfsöryggi þegar kemur að
notkun hans en í rannsókn Black og félaga (2011) kom fram
sterk fylgni á milli sjálfstrúar varðandi smokkanotkun (e.
self-efficacy) og smokkanotkunar við síðustu samfarir. Það
er sérstök ástæða til að skoða smokkanotkun meðal ungra
karlmanna hér á landi þar sem hún er minni nú en áður.
Tilgangur þessarar rýnihóparannsóknar var að skoða hvaða
þættir skipta máli varðandi smokkanotkun, bæði hvetjandi og
letjandi þættir.
Þessi rannsókn er hluti af stærra rannsóknarverkefni. Um er að
ræða tvær rannsóknir sem byggjast báðar á eigindlegri aðferð.
Annars vegar er rætt við unga karlmenn í rýnihópum um
smokka og notkun þeirra og hins vegar eru tekin einstaklings-
viðtöl við unga karlmenn um sama efni. Hér er gerð grein fyrir
rýnihóparannsókninni.
Rannsóknarsnið
Í þessari rannsókn var stuðst við eigindlegt rannsóknarsnið
og byggðist hún á viðtölum við rýnihópa. Rýnihópar (e. focus
groups) er eigindleg aðferð sem notuð er til þess að öðlast
betri skilning á þeirri reynslu og viðhorfum sem hópurinn býr
yfir á viðfangsefninu. Rýni (e. focus) er hugtak sem á við um
markvissa athugun (Sóley S. Bender, 2013). Aðferðin byggir
á félagslegum samskiptum innan hóps þar sem hlustað er á
fólk ræða saman og rannsakendur læra af því (Madriz, 2000).
Markmiðið með rýnihóparannsóknum, líkt og þessari, er að
hóparnir endurspegli vissa breidd í viðhorfum og fái nýja
innsýn í það hvernig einstaklingar upplifa aðstæður (Casey
og Krueger, 1994). Í þessari rannsókn um smokkanotkun
meðal ungra karlmanna þótti mikilvægt að geta rýnt í þetta
efni því nauðsynlegt er að skilja betur viðhorf þeirra til þessa
málaflokks og hvernig ungir menn ræða um það sín á milli. Við
leit að rannsóknum um smokka og notkun þeirra virðist mun
algengara að þær byggist á megindlegu fremur en eigindlegu
rannsóknarsniði. Slík aðferð gefur yfirsýn yfir málefnið en nær
ekki að fara á meiri dýpt um efnið. Þörf er á því að skoða þetta
málefni af meiri dýpt og varð því rýnihóparannsókn fyrir valinu
(Sóley S. Bender, 2013).
Þátttakendur
Í rannsóknina voru valdir einstaklingar með tilgangsúrtaki
sem höfðu sameiginleg grundvallareinkenni er laut að
kyni, aldri og menntun (Sóley S. Bender, 2013). Eins mátti
gera ráð fyrir að þeir hefðu vissa reynslu af efninu. Að auki
voru þátttakendur valdir með snjóboltaaðferð þar sem
þátttakendur bentu á aðra mögulega þátttakendur. Valdir voru
tveir framhaldsskólar, annar í Reykjavík og hinn á Akureyri, til
AÐFERÐ
Smokkanotkun ungra karlmanna
að fá þátttakendur og voru kennarar beðnir um að aðstoða við
val á nemendum.
Siðfræðilegir þættir rannsóknar
Vísindasiðanefnd veitti leyfi fyrir rannsókninni,
VSNb2017110012/03.01. Jafnframt veittu skólastjórnendur
í tveimur framhaldsskólum leyfi, annar í Reykjavík og hinn
á Akureyri. Allir þátttakendur fengu bréf um rannsóknina
áður en viðtölin hófust sem útskýrði tilgang hennar, í hverju
þátttakan fælist, tímalengd viðtalsins og rétt þátttakenda.
Framkvæmd
Gagnasöfnun fór fram í mars 2018. Farið var í tvo
framhaldsskóla og tekin viðtöl við þrjá hópa í hvorum
skóla, alls sex rýnihópa. Viðtölin byggðu á ákveðnum
spurningaramma. Fyrst var spurt almennra spurninga, annars
vegar um hvers vegna væri mikilvægt að nota smokka og hins
vegar hvort væru einhver skilaboð, frá samfélaginu, foreldrum
og vinum, sem ungir piltar fengju um smokkanotkun. Í
framhaldi af því var spurt um hvers vegna smokkar væru
ekki notaðir og það rætt út frá margvíslegum þáttum (s.s.
kaup á smokk, kostnaði, notkun hans, áfengi o.fl.). Síðan var
grennslast fyrir um þá þætti sem gætu hvatt unga karlmenn til
að nota smokka (s.s. ákveðni, aðgengi, framtíðaráætlanir o.fl.).
Unnið var út frá svörum viðmælenda hverju sinni en þess gætt
að halda umræðum innan ramma rannsóknarspurningarinnar.
Hvert viðtal var hljóðritað.
Gagnagreining
Viðtölin voru skráð frá orði til orðs. Við gagnagreiningu var
byggt á rammaaðferð (e. framework method) Gale og félaga
(2013). Aðferðin er gagnleg til þess að draga saman gögn og
flokka textann í þemu á þann hátt að það sé hægt að svara
rannsóknarspurningunni. Aðferðin er byggð á sjö stigum og
hefur þeim ítarlega verið lýst í BS-verkefni Sigurbjargar Lindar
Ellertsdóttur og Snæfríðar Jóhannesdóttur (2018). Til að lýsa
aðferðinni í mjög stuttu máli þá voru snemma í ferlinu ákveðin
viðtöl kóðuð og þessir kóðar síðan flokkaðir saman. Að lokum
var efnið sett fram sem þemu. Áður en greiningarammi lá fyrir
hafði aðalrannsakandi og nemendur greint tvö viðtöl. Bárum
við saman greiningu okkar og fundum lausn á því sem reyndist
vera ólíkt. Það fólst m.a. í því hvernig kóðuð gögn voru flokkuð
saman. Endurskoðaður greiningarammi var síðan notaður við
greiningu hinna viðtalanna.
Alls tóku 36 piltar þátt í rannsókninni og voru þeir úr tveimur
framhaldsskólum á landinu. Það voru 17 ungir karlmenn af
höfuðborgarsvæðinu á aldrinum 18-23 ára og 19 þátttakendur
frá Akureyri á aldrinum 18-19 ára. Fjöldinn í rýnihópunum var
á bilinu 4-7, meðalfjöldi 6 þátttakendur. Aðeins einn hópur
var með 4 einstaklingum. Ungu mennirnir voru almennt
sammála um að aðgengi að smokknum væri gott og auðvelt
væri að nálgast þá í helstu verslunum landsins. Hins vegar
væri ýmislegt sem hindraði þá sjálfa við kaup á smokkum
og óttuðust sumir viðhorf afgreiðslufólks. Almennt fannst
þeim að smokkar þyrftu að vera sýnilegir allt árið um kring
NIÐURSTÖÐUR