Úrval - 01.06.1949, Blaðsíða 63

EÐLI OG ÁSIGKOMULAG ALHEIMSINS
61
með 12 núllum fyrir aftan), eða
4,2 ljósár (ljósár er sú vega-
lengd, sem ljósið fer á einu ári,
en það fer 300 000 km á sek-
úndu). Þessi stjarna er Alfa
Centauri.
Fjarlægð stjörnu var í fyrsta
skipti reiknuð 1835; síðan hef-
ur með endurbættum aðferðum
verið reiknuð fjarlægð æ fleiri
og fjarlægari stjarna. Talið er,
að fjarlægasta stjarna, sem
hægt sé að sjá í sterkustu
stjörnukíkjum, sem nú eru til,
sé um 500 miljón ljósár í burtu.
Nokkuð er nú vitað um al-
mennt sköpulag alheimsins.
Sólin er stjarna í vetrarbraut-
inni (galaxy), sem telur um
300 000 miljónir stjarna, og er
um 150 000 ljósár á breidd og
25000 til 40000 ljósár á þykkt.
Efnismagn (massi) allrar vetr-
arbrautarinnar er um 160 000
miljón sinnum meira en efnis-
magn sólarinnar, sem er um
2 X 1027 lestir. (20 með 27 núll-
um fyrir aftan). Allt þetta
kerfi snýst hægt um þyngdar-
punkt sinn; sólin er um 225
miljón ár að fara braut sína í
vetrarbrautinni.
I rúminu fyrir utan vetrar-
brautina eru önnur stjörnukerfi
af svipaðri stærð og vetrar-
brautin með nokkuð jöfnu milli-
bili svo langt sem stjörnukíkjar
okkar sjá. Talið er, að um 30
miljón þeirra séu sýnileg, en
talningu þeirra er ekki enn lok-
ið. Bilin á milli stjörnukerfanna
eru um 2 miljónir ljósára.
Merkilegast við þessar
stjörnuþokur er, að í litrófi
ljóssins, sem þær senda frá sér,
ber mest á rauða litnum, að fá-
einum undanskildum, og að því
fjarlægari sem þær eru því
meira ber á rauða litnum. Eina
sennilega skýringin á þessu er
sú, að stjörnuþokurnar séu að
fjarlægjast okkur, og að þær
sem fjærstar eru, séu á hrað-
astri ferð frá okkur. 1 135
miljón Ijósára f jarlægð er hrað-
inn um 23000 km á sekúndu. í
tiltekinni fjarlægð verður hrað-
inn sami og hraði ljóssins, og þá
verður stjörnuþokan ósýnileg,
hversu sterkan stjörnukíki sem
við höfum.
Afstæðiskenningin setur fram
skýringu á þessu undarlega
fyrirbrigði. Hún heldur því fram
að alheimurinn sé endanlegur
að stærð — ekki svo að skilja,
að hann hafi yztu brún, og þar
fyrir utan sé eitthvað, sem ekki
sé hluti af alheiminum, heldur
sé hann einskonar þrívíð kúla,