Úrval - 01.04.1952, Blaðsíða 75

BYLTING VÍSINDANNA
73
þess að ná sjötugs aldri. Það er
helmingi hærri aldur en það gat
gert sér vonir um ef það hefði
fæðst fyrir 200 árum.
Allt er þetta gott og blessað,
en ég væri ekki ærlegur gagn-
vart ykkur, niðjar mínir, ef ég
leyndi ykkur því, að við erum
eigi að síður áhyggjufull. Sjáið
til: öll þessi vísindi eru fyrir-
taks tæki. Þau leggja staðreynd
á staðreynd ofan og hlaða úr
þeim sannleiksfjall, sem
hækkar með hverjum degi.
En þessi sannleikur er ekki
lengur hluti af okkur; hann er
orðinn einkaeign sérfræðinga.
Ég lifi með kynslóð, sem vís-
indalegar staðreyndir hafa rugl-
að í ríminu, og samt veit hún,
að engin trú, sem ekki tileink-
ar sér sannindi vísindanna, mun
framar fullnægja henni. Þetta
er sá baggi, sem fylgir því að
lifa byltingu: heimurinn breyt-
ist hraðar en hugsunarhátt-
ur okkar. Hugsunarháttur okk-
ar að því er snertir vísind-
in er 100 árum á eftir tíman-
um. Bak við efasemdir okkar
býr viðhorf til sannleikans, sem
er ömurlegt og hversdagslegt.
Við lítum á sannleikann sem
staðreyndir og ekkert annað en
staðreyndir; og auðvitað er tal-
ið sjálfsagt að þær tali sínu
máli. Hér lifi ég á öld hinna
ævintýralegustu hugleiðinga um
vísindi; og í hvert skipti sem
ég ætla að ræða þau við leik-
mann dregur hann sig í hlé og
vill spyrja einhvern sérfræðing
um staðreyndirnar. Eru stjöm-
urnar á gandreið burt frá okk-
ur út í geiminn ? Spurðu
stjörnufræðingana, segir ná-
granni minn; þeir hafa stjörnu-
kíkjana. Hvaða brautir hefur
þróun mannsins þrætt til þess
þróunarstigs, sem hann er nú
á ? Spurðu steingervingana, seg-
ir hann.
í ykkar augum, barnabarna-
börnin mín, verður þetta liðin
saga; en í mínum augum er það
ógnun við innra líf kynslóðar
minnar. Því að þessi óvirka af-
staða byggist á misskilningi á
ágætustu verkum samtíðarinn-
ar. Henni sést yfir hið mikla
stökk, sem mannshugurinn
verður að taka frá staðreynd-
um vísindanna yfir djúpið til
sannleikans. Það sem við sjá-
um, heyrum og tökum eftir,
allar staðreyndir heimsins, eru
aðeins hráefni. Hinn sanni
skilningur á vísindunum er
annað og meira: eitthvað sem
einstaklingshugurinn vegur og
byggir upp, stein fyrir stein,
unz það kveikir skyndilega hug-
sýn. Því að staðreyndirnar tala
ekki sínum máli. Sólin stóð ekki
kyrr til þess að Kóperníkus
gæti athugað hana, og þegar
hann sagði að jörðin snerist í
kringum sólina, tefldi hann
mjög ósennilegri getgátu gegn
því sem hann sá. Steingerving-
arnir báru ekki nein merki-
spjöld daginn sem Darwin las
sögu þeirra, því að hann las
hana ekki með augunum heldur